Het ontstaan van ASML leest als een jongensboek

Bèta-mensen kunnen alfa's moeilijk uitleggen dat technologie leuk kan zijn. Misschien dat dit met het boek De architecten van ASML wél kan. Techniekjournalist René Raaijmakers schrijft daarin namelijk ook uitgebreid over de vele mensen achter het ontstaan van ASML. Zoals het verhaal van directeur Hajo Meyer van Natlab die in de oorlog ternauwernood de gaskamers ontliep. Of over het flamboyante karakter van Arthur del Prado van ASM International en de worstelingen van de eerste directeur Gjalt Smit van ASML.

Chipmachines
Natuurlijk vormt het ontstaan van de chipmachines, waarmee ASML later zo veel succes zou oogsten, de hoofdmoot. Raaijmakers beschrijft deze zoveel mogelijk als een spannend avontuur. Zijn intentie om niet in technische details te verzanden lukt meestal. Natuurlijk moet je het wel interessant vinden dat een chip gemaakt is in laagjes met minuscule details. En uiteraard hoe die details door de machines van ASML worden belicht. Zo niet, dan heeft Raaijmakers ook een versie van het boek uitgebracht waarin alleen het hoogst noodzakelijke over de technologie wordt gemeld.

Het boek kan in twee delen worden onderscheiden, met als keerpunt het ontstaan van ASML in 1984. De hoofdstukken daarvóór hebben veel overlap met het boek dat Raaijmakers eerder mede schreef over Philips Natlab. Dat befaamde laboratorium begon al na te denken over het maken van chips in 1961. De chipfabriek van Philips in Nijmegen moest immers van machines worden voorzien. Diverse machines werden bedacht, niet allemaal gebruikt. Maar de Silicon Repeater van begin jaren 70 werd toen al omschreven als een 'drukpers voor geld'.

De nieuwere generaties chipmachines van Philips waren superieur, maar zo ingewikkeld dat de productie niet op gang kon komen. Diverse pogingen om tot een samenwerking met concurrenten te komen mislukten en het is aan de vasthoudendheid van Natlab-topman Wim Troost te danken dat niet al heel vroeg de stekker definitief eruit werd getrokken.

Uiteraard in het boek ruim aandacht voor deze doodstrijd en hoe in 1984 het aanbod van Del Prado van ASMI om samen de machine op de markt te zetten de bekende laatste strohalm was.

Investering
In de eerste paar jaar van het bestaan van ASML werd de doodstrijd eigenlijk gewoon voortgezet. Philips en ASMI moesten beide vele miljoenen guldens blijven investeren. Levering van machines moest steeds worden uitgesteld. Onder meer omdat ze moesten worden uitgerust met zogeheten lineaire motoren, nodig om heel snel en precies de schijf met chips te bewegen. Ontwikkeld door de van de Technische Hogeschool Eindhoven afkomstige ingenieur Frans Klaassen.

In 1986 gaat het de goede kant op en gaat de eerste commerciële klant succesvol met machines van ASML produceren. De stemming binnen het snel groeiende nieuwe bedrijf, met inmiddels 300 werknemers, is opgewonden: ze zijn een machine aan het maken die de wereld gaat veroveren! Jammer dat er eerst nog een flinke recessie in de chipindustrie optreedt. Pas eind jaren 80 zit het ASML ook eens mee als GCA, tot nog toe de grootste concurrent in Amerika, ten onder gaat.

Recessie
Eerst komt echter de recessie van begin jaren 90. Met onder meer flinke bezuinigingen en een kapitaalinjectie van 36 miljoen gulden van Philips weet ASML die te overwinnen. Het zal Philips niet spijten want onder leiding van de nieuwe topman komt daarna de enorme groei op gang waarom ASML nu nog bekend staat. In het boek wordt beschreven hoe grote klanten als Samsung worden gewonnen en de toelevering door onder meer lenzenleverancier Carl Zeiss wordt vormgegeven.

ASML kan over 1993 zijn eerste winst van 22 miljoen gulden laten zien en een jaar later 40 miljoen. Dat maakt de geesten rijp voor een beursgang in 1995. Eindelijk kan Philips profiteren van de grote inspanningen en investeringen uit het verleden. ASML staat nu helemaal op eigen benen, blaakt van zelfvertrouwen en wil ten aanval tegen de Japanse concurrenten Nikon en Canon. Met het marktaandeel van 80 procent anno 2017 als uiteindelijke resultaat.

René Raaijmakers, De architecten van ASML, Techwatch Books, 640 pagina's, prijs 49 euro. Het boek wordt donderdagavond gepresenteerd en is vanaf 15 juni te koop bij Techwatchbooks.nl, Bol.com en boekhandels in Eindhoven. Ook in een kortere, minder technische versie, De geldmachine - de turbulente jeugd van ASML, Techwatch Books, 400 pagina's, prijs 34,50 euro