Alarm om kwetsbare wijken: ‘Parallelle samenleving dreigt’

Dat stellen vijftien burgemeesters van grote steden en een reeks maatschappelijke organisaties, waaronder de Nationale Politie en Openbaar Ministerie, werkgevers- en onderwijsorganisaties. Ze vragen het nieuwe kabinet om een nationaal herstelprogramma voor de zestien meest kwetsbare stedelijke gebieden van ons land, waar in totaal een miljoen mensen wonen.

Het gaat om gebieden in de vier grote steden, maar ook in onder meer Eindhoven, Groningen, Zaanstad en Breda. ,,Er dreigt een onoverbrugbare kloof te ontstaan”, zegt Jan Hamming, burgemeester van Zaanstad en één van de initiatiefnemers van het Nationaal Herstel- en Perspectiefprogramma voor Leefbaarheid en Veiligheid. ,,We zien wijken waar kinderen structureel minder presteren in het onderwijs, waar jongeren op grote schaal werkloos raken en ten prooi vallen aan de criminaliteit. Kinderen die er opgroeien hebben aantoonbaar minder kansen dan kinderen in de rest van het land. Dat mogen we niet accepteren.”

Corona heeft de problemen alleen maar versterkt, zegt Hamming. ,,Niet voor niks ging het juist in veel van deze wijken mis bij de avondklokrellen. Mensen keren zich er af van de overheid, er heerst wantrouwen en apathie en het gevoel: we horen er niet bij. Als dat zich verder doorzet, dan zingt een deel van de samenleving zich los van de rest.”

In een oproep, die de initiatiefnemers vandaag aanbieden aan alle fractievoorzitters in de Tweede Kamer, wordt gepleit voor een nationaal herstelprogramma naar het voorbeeld van het Nationaal Programma Rotterdam-Zuid. Daar is in 2012 begonnen aan een herstelplan van twintig jaar, waarvoor partijen uit alle hoeken van de samenleving afspraken hebben gemaakt én geld hebben vrijgemaakt om achterstanden in twintig jaar tijd in te lopen.

Alleen met zo’n structurele aanpak kunnen ook andere kwetsbare gebieden echt worden geholpen, stellen de initiatiefnemers. Ze vragen om een jaarlijkse rijksinvestering van 500 miljoen euro en wettelijke aanpassingen. Daarmee kan in deze wijken bijvoorbeeld tien uur extra activiteiten op en rond school per week worden aangeboden. Hamming: ,,Kinderen hebben die extra aandacht nodig, én ze zijn meteen tien uur per week minder op straat. Dat maakt de kans kleiner dat ze verkeerde mensen tegenkomen.” De wetswijziging moet ook andere specifieke maatregelen voor de wijken mogelijk maken, zoals een inkomenseis voor nieuwe bewoners, en voorrang op een woning voor bijvoorbeeld agenten en onderwijzers.

(Tekst gaat verder onder de foto)

Het Nationaal Programma Rotterdam-Zuid (NPRZ) geldt voor de initiatiefnemers als lichtend voorbeeld. Alle betrokken burgemeesters kwamen al eens kijken bij het projectbureau van Marco Pastors, die het programma sinds de start in 2012 leidt. Hamming: ,,Het NPRZ laat zien hoe het moet. Geen afzonderlijke projecten voor een paar jaar, waarna het volgende college het weer anders gaat doen. Nee: een langdurige aanpak met strakke afspraken, waar alle partijen zich aan committeren. Dan kun je echt iets bereiken.”

Volgens Marco Pastors bewijst het NPRZ na bijna tien jaar zijn waarde. ,,Als je het onderwijs écht beter wilt maken in zulke wijken, dan moet je zeggen: we gaan hier structureel meer onderwijs bieden. En we gaan leraren hier betalen naar verhouding met het zware werk dat ze hier doen. Want het ís hier zwaarder en we hebben de beste leraren nodig om hier dezelfde resultaten te bereiken. Dat kan alleen als je er langdurige afspraken over maakt.”

In diverse wijken in Rotterdam-Zuid hebben jarenlang bijzondere voorwaarden voor nieuwe bewoners gegolden. Juist vorige week maakte de gemeente Rotterdam bekend dat in delen van deze wijken de inkomenseis inmiddels weer wordt losgelaten, omdat ze ‘sociaal sterker en veerkrachtiger’ zijn geworden.

Maar er is ook kritiek op het NPRZ. De Rotterdamse Rekenkamer oordeelde in 2016 dat de resultaten op diverse terreinen achterliepen bij de voornemens, en dat het ‘tamelijk onzeker’ was of die resultaten in de nabije toekomst wel zouden worden geboekt.

Pastors: ,,Onderdeel van het NPRZ is ook: voortdurend toetsen of je de afspraken haalt, en open zijn over de resultaten. Ook als dingen tegenvallen. En dan dus niet na een paar jaar de afspraken laten vallen of in paniek raken omdat het resultaat tegenvalt, maar met elkaar bespreken: waarom valt het tegen, hoe kan dit beter?’’

In de periode 2016-2019 waren in Rotterdam-Zuid wél sterke resultaten te zien van de aanpak. Het aantal bewoners in de bijstand daalde van 15.300 naar 13.500, een sterkere daling dan in de rest van de stad. In het onderwijs daalde het aantal uitvallers en steeg het aantal havo- en vwo-geslaagden.

Maar tijdens coronajaar 2020 vielen veel van die resultaten weg. Landelijk steeg het aantal mensen in de bijstand in 2020 met drie procent, in Rotterdam-Zuid met acht procent. Kinderen liepen gemiddeld vier maanden onderwijsachterstand op, in Rotterdam-Zuid zes maanden.

Pastors: ,,Hier liep het thuisonderwijs gewoon minder goed: veel ouders die de taal niet spreken, kinderen die geen eigen kamer of iPad hebben… Hier komen de klappen twee keer zo hard aan. Voor mij onderstreept dit juist de noodzaak van de aanpak. Als je een programma van twintig jaar hebt, weet je dat dingen tegen zullen vallen. En dan moet je juist vasthouden aan je afspraken.”

Hamming gelooft dat de aanpak ook nodig is voor het achtergebleven deel van veel andere steden. ,,Als we dit laten gaan, loopt het uit de klauwen. Daar gaan we als hele maatschappij een prijs voor betalen. Als het in een land met een miljoen mensen niet goed gaat, dan is die samenleving niet in orde. Dat moeten we doorbreken.”

Vijftien burgemeesters van de grote steden doen een oproep aan het nieuwe kabinet om te werken aan herstel en perspectief van kwetsbare stedelijke gebieden en om twee concrete afspraken op te nemen in het regeerakkoord