Familierechter gaat beter luisteren naar ouders, rapport over functioneren ‘doet au’

De machteloosheid en de pijn van ouders, wiens gezag ter discussie stond, wiens kinderen onder toezicht werden gesteld, uithuisgeplaatst ook. De gevoelens troffen Liesbeth Scheij in het hart. Ze is voorzitter van de zogenaamde ‘reflectiecommissie’ van familierechters, die hun eigen functioneren de afgelopen maanden onder de loep namen en donderdag met een rapport kwamen: ‘Recht doen aan kinderen en ouders’. ,,Dat ouders een procedurele onrechtvaardigheid ervaren in zulke impactvolle zaken, waar de overheid inbreekt in hun gezinsleven, dat doet pijn.”

En die belangrijkste conclusie - ouders voelen zich onvoldoende gehoord tijdens rechtszaken over hun kinderen - trekt de rechtspraak zich aan. Familierechters moeten meer tijd inruimen voor ouders tijdens zittingen. Voor de uithuisplaatsing van een kind wordt nu ongeveer een uur ingepland. Het is te weinig en binnen die beperkte tijd krijgen veel ouders het gevoel dat rechters teveel afgaan op instanties en te weinig aan waarheidsvinding doen, zo lieten ze familierechters tijdens interviews weten.

De familierechters keken naar zichzelf vanwege de toeslagenaffaire. Bestuursrechters concludeerden eerder al burgers onvoldoende te hebben beschermd, toen de Belastingdienst met hoge, onterechte vorderingen gezinnen in grote (financiële) problemen bracht. Later werd duidelijk dat 2090 kinderen van getroffen ouders uit huis werden geplaatst. De dossiers van die uithuisplaatsingen zullen nog onderzocht worden, maar familierechters besloten vast te kijken naar wat beter kan voor álle ouders.

En dat is nogal wat. Naast meer tijd moeten ouders ook meteen toegang krijgen tot een gratis advocaat, waar overigens al proefprojecten voor lopen, en moet een hoger beroep geen drie maanden maar vier weken op zich laten wachten. Tegen de tijd dat het Hof zich over een beslissing van een lagere rechter buigt, is nu vaak alweer een nieuw besluit genomen over het betreffende kind.

Wat ook veel sneller moet kunnen: deskundigenonderzoek. Nu wordt dat vaak nagelaten. Niet omdat rechters denken dat deskundigen zich beter niet over bijvoorbeeld een verzoek tot uithuisplaatsing kunnen buigen, maar omdat het veel te lang duurt om zo'n onderzoek te laten uitvoeren. Daar kan wel een jaar overheen gaan, terwijl in zaken die over kinderen gaan haast eigenlijk altijd is geboden. Het wordt dan ‘niet in het belang van het kind’ gevonden om te wachten.

Want in het jeugdrecht moet het goed én snel. Kinderen die thuis in de knel komen te zitten, bijvoorbeeld omdat hun ouders niet, of niet goed, voor ze kunnen zorgen, lopen soms acuut gevaar en hebben vrijwel altijd gauw passende hulp nodig. Het is al pijnlijk dat het door wachtlijsten geplaagde jeugdzorg die vaak niet kan bieden. En nu blijkt dus dat ook de rechtspraak het beter kan en moet doen.

,,Dit rapport doet au”, zegt Henk Naves, voorzitter van de Raad voor de rechtspraak. Vertrouwen in de rechtspraak is de basis ervan, maar bij de ouders die zich uitspraken ontbreekt het precies daaraan. Hoe belangrijk het ook is dat te veranderen, niet alles is eenvoudig op te lossen. ,,De rechtspraak piept en kraakt. Rechters rennen hijgend van zitting naar zitting. Als we het familierecht versterken, moeten we op een andere plek mankracht weghalen. De problemen zijn niet van vandaag op morgen opgelost.” Ook al zou dat zou eigenlijk wel moeten, zegt Naves ook. ,,Het gaat om kinderen, de toekomst van ons land. Dat is ook waarom rechters er ondanks de grote druk alles aan doen om toch nog ruim voldoende te presteren. Maar rechtspraak is mensenwerk, dus dat zal niet altijd lukken. Soms zal ook onder de maat gepresteerd worden.”

_{Tekst gaat verder onder de foto}

Maar met sommige aanbevelingen uit het rapport kunnen rechters wél direct aan de slag. Er wordt benadrukt dat rechters zich ‘actief en nieuwsgierig’ moeten opstellen. Met meer ruimte voor ouders tijdens behandeling van de rechtszaak, maar ook begrijpelijke taal in hun beschikkingen, waarin ze hun beslissingen motiveren. Ook kunnen ze er vaker voor kiezen om hun beslissingen voor minder lange termijn te laten gelden. Een uithuisplaatsing wordt dan bijvoorbeeld niet voor een jaar toegewezen, maar voor drie maanden. Zo kan gecontroleerd worden of in de tussentijd wel voldoende hulp voor een gezin op gang is gekomen.

Ook roept het rapport familierechters op relevante feiten vaker actief te onderzoeken, bijvoorbeeld door voorafgaand aan een rechtszaak extra informatie of achterliggende informatie van bijvoorbeeld de politie op te vragen. Dat is geen overbodige luxe: onlangs bleek uit onderzoek van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd nog hoe geen enkel rapport vanuit jeugdzorg op orde was, in 45 uithuisplaatsingszaken. De komende tijd zal het rapport in alle vakoverleggen van familierechters besproken worden. Eén van de aanbevelingen luidt ook dat zij vaker in gesprek moeten over hun rol en taak.

Bekijk hier al onze video’s over de toeslagenaffaire: