Het extra vervolgen voor oorlogsmisdrijven kan leiden tot celstraffen die jaren hoger uitvallen. ,,Het verhoogt de kans dat er gerechtigheid wordt gedaan aan de slachtoffers”, zo stelt Eurojust, de Europese samenwerking van Openbaar Ministeries, in een rapport dat vandaag verschijnt.

Teruggekeerde Syriëgangers worden in Europa vaak alleen vervolgd voor het lidmaatschap van een terroristisch organisatie als IS of het aan al-Qaeda gelieerde Jabhat al-Nusra. In Nederland levert dat mannen vaak zo’n vijf of zes jaar cel op, vrouwen moeten twee tot drie jaar zitten. Die straffen zijn relatief laag, omdat justitie doorgaans niet kan bewijzen dat de jihadisten ook daadwerkelijk hebben deelgenomen aan gevechten of andere specifieke misdrijven hebben gepleegd.

Eurojust schrijft nu dat in toenemende mate de terugkeerders wel worden vervolgd voor misdrijven die hen persoonlijk zijn aan te rekenen. Voorlopig gaat het om zo’n twintig zaken in vijf verschillende landen. Na het vallen van het kalifaat, vorig jaar maart, komt er langzaamaan meer informatie beschikbaar. Onderzoek in Syrië zelf is echter nog vrijwel onmogelijk.

In Duitsland lopen nu meerdere zaken tegen teruggekeerde IS’ers die in Syrië en Irak Jezidi-vrouwen en kinderen als slaven hielden. Ook Nederlandse jihadisten zijn daar mogelijk bij betrokken geweest. Duitse vrouwen zijn veroordeeld voor plundering: het wonen in een huis van mensen die door de oorlog hebben moeten vluchten. Dat kan van toepassing zijn op veel Europese jihadisten: zij trokken in Syrië vaak in verlaten, nog gemeubileerde woningen. Weer een andere Duitse vrouw werd veroordeeld voor lidmaatschap van IS én voor het feit dat ze haar 7-jarige zoon naar een trainingskamp van IS had gestuurd om te leren met wapens om te gaan. Ze maakte hem daarmee een kindsoldaat. De vrouw kreeg vijf jaar en drie maanden cel.

In Nederland is tot nu toe één teruggekeerde Nederlandse Syriëganger ook voor oorlogsmisdrijven veroordeeld. Oussama A. uit Utrecht poseerde in Syrië lachend bij een gekruisigd lijk, de foto werd gedeeld op Facebook. De Utrechter kreeg 7,5 jaar cel, waarvan 2,5 voor het poseren bij het lijk: een oorlogsmisdrijf. Ook worden er in Nederland enkele Syrische asielzoekers vervolgd voor betrokkenheid bij moordpartijen in het strijdgebied. Zij kwamen als oorlogsvluchteling naar Nederland, maar er doken later videobeelden op waaruit zou blijken dat ze bij oorlogsmisdaden zijn betrokken.

Ook Nederland ‘focust’ op extra aanklachten als plundering en het inzetten van kindsoldaten, vertelde Nicole Vogelenzang, officier van justitie Internationale Misdrijven bij het Landelijk Parket eerder deze week in een gesprek met Europese journalisten. ,,Veel Nederlanders zitten nu nog vast in Syrische kampen en gevangenissen, maar het heeft zeker onze interesse.”

Dat kan er ook toe leiden dat een terugkeerder eerst achter de tralies gaat voor zijn of haar tijd bij IS en daarna nóg een keer wordt vervolgd. ,,Het is denkbaar dat het onderzoek naar de oorlogsmisdrijven langer duurt dan die naar de terrorismefeiten, dan kan er nog apart worden gedagvaard”, stelt Vogelenzang.

Er zijn sinds 2013 zo'n 300 volwassen Nederlanders die zich in Syrië en Irak hebben aangesloten bij een jihadistische groepering. Zestig van hen zijn weer terug, honderd zijn er omgekomen en 45 zitten er vast in detentiekampen of gevangenissen in Noord-Syrie. De rest is naar Turkije getrokken of verblijft nog elders in Syrië.