Nederlanders ontdekken verscholen zwart gat

Zwarte gaten in het heelal zijn gebieden die zo’n sterke zwaartekracht hebben dat ze alles in hun omgeving opslokken. Zelfs licht kan er niet aan ontsnappen. Tot 2019 was er geen beeld van zo’n zwart gat. In dat jaar lukte het om met de koppeling van radiotelescopen het beeld op 55 miljoen lichtjaar van de aarde te construeren.

Kortom: het ontdekken en ‘zien’ van een zwart gat is geen sinecure. Onder leiding van Violeta Gámez Rosas van de Universiteit Leiden is er nu op 47 miljoen lichtjaar van de aarde een zwart gat waargenomen dat ook nog eens aan ‘het zicht’ onttrokken was door een laag stof, verscholen als het gezicht van een bruid door haar voile.

Volgens de sterrenkundigen past de ontdekking bij de theorie dat actieve centra van sterrenstelsels veel meer op elkaar lijken dan uit de waarnemingen blijkt. ,,De meeste mensen zullen denken ‘oké cool’ maar dit is wetenschappelijk even belangrijk als de foto van het zwarte gat, het ondersteunt de theorie’’, zegt Violeta Gámez Rosas. Alles wat we zien, zien we vanaf aarde en de kijkhoek zorgt voor vertekening van het beeld. Doordat het nu gelukt is om door de voile heen te kijken wordt het bestuderen van zwarte gaten en sterrenstelsel iets eenvoudiger.

Het onderzoek werd gedaan met het mede in Nederland ontwikkelde Matisse-instrument, dat het infrarode licht van vier Europese Very Large Telescopes in Chili combineert. Matisse is gemaakt voor infraroodlicht en het apparaat wordt gekoeld tot -241 graden Celsius om de warmtestraling uit het heelal goed te kunnen meten.

In het hart van Matissen zitten honderden optische elementen zoals lenzen en spiegels die door kleine motortjes worden bediend. De lenzen zijn tot op de nanometer - dat is een miljardste deel van een meter - nauwkeurig in te stellen. Dat optische deel werd gebouwd door de Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie samen met de Nederlandse industrie.