OM: Gebruik van term ‘bersiap’ door Rijksmuseum is vrijheid van meningsuiting

Het Komite Utang Kehormatan Belanda (Comité Nederlandse Ereschulden) deed vorige maand aangifte van discriminatie en groepsbelediging tegen het Rijksmuseum in Amsterdam, museumdirecteur Taco Dibbits en curator Harm Stevens. Aanleiding daarvoor was het gebruik van de term ‘bersiap’ - een strijdkreet gebruikt door Indonesische strijders tijdens de periode na de Japanse bezetting - in de tentoonstelling ‘Revolusi! Indonesië onafhankelijk’ over de vrijheidsstrijd in voormalig Nederlands-Indië.

Gastcurator Bonnie Triyana zei eerder in NRC Handelsblad dat het Rijksmuseum de term ‘bersiap’ niet zou gebruiken, maar het museum kwam daar later op terug.  ‘De Nederlanders die deze tijd meemaakten spreken over de ‘Bersiapperiode’. Een tijd waarin Indonesiërs bezeten waren en burgers aanvielen met een witte huid, Indo-Europeanen, Ambonezen, inheemse Chinezen of wie dan ook die zij als koloniale collaborateurs beschouwden,’ schreef Triyana.

Hij was van mening dat de term hiermee ‘een sterk racistische lading’ krijgt. ,,Meer nog omdat bij het begrip ‘bersiap’ altijd primitieve, ongeciviliseerde Indonesiërs als daders van de gewelddadigheden worden opgevoerd, wat niet geheel vrij is van rassenhaat.’’ Daarop deed de Federatie Indische Nederlanders (FIN) aangifte wegens groepsbelediging tegen Triyana, omdat die liet weten niets van de term te moeten hebben. Daarmee ontkent hij volgens de FIN de ellende van de mensen die onder genoemde aanvallen leden.

Volgens het Openbaar Ministerie is het gebruiken van de term echter niet strafbaar. ,,Het begrip bevat naar oordeel van het OM geen negatieve conclusies over Indonesiërs als groep wegens hun ras. De term duidt wel historische gebeurtenissen aan. Daarnaast is de uitlating gedaan in het kader van een maatschappelijk debat.” Het OM schrijft in de sepotbrieven aan de aangevers: ,,Het strafproces is niet bedoeld voor het beslechten van een debat over historische gebeurtenissen.”

FIN liet direct op de sepotbeslissing van het OM weten via het gerechtshof alsnog vervolging te willen afdwingen. ,,Volgens FIN is een rechterlijke uitspraak echt onontbeerlijk in deze uiterst gevoelige zaak, die de rechtsorde schokte en maatschappelijk voor grote beroering zorgde.” De tentoonstelling ‘Revolusi! Indonesië onafhankelijk’ wordt op 11 februari in het Rijksmuseum geopend.

Triyana is blij met het sepot: “Nu kunnen we de discussie voeren waar die thuishoort, in seminars bijvoorbeeld”. Hij zegt de gevoelens te respecteren van de mensen die zo boos werden om zijn verklaring, maar staat er nog wel achter. Triyana hoopt dat de mensen mede door alle aandacht de geschiedenis in een breder perspectief zien en dat ze kunnen reflecteren zonder de historie als ‘een last’ te ervaren.

Ook Rijksmuseum-directeur Taco Dibbits is opgelucht. Zijn museum is geen partij in een debat, zegt hij. Hij is nog steeds blij dat hij Indonesische conservatoren bij de expositie heeft betrokken, dat levert meer dan de som der delen op: ‘één plus één is drie’. Hij staat ook nog vol achter de samenwerking met Triyana. ,,We zouden nooit werken met iemand die de geschiedenis niet kent.” Het leed dat destijds tijdens de bersiap is ontstaan, krijgt volgens hem ook aandacht op de tentoonstelling door videoportretten.