Werk aan de nieuwe kering in Esch. © Jan Zandee/fotoburo Bolsius

Nieuwe Romeinse vondsten in Esch: boerderijen met potstal

ESCH - Archeologen hebben bij de Essche Stroom in Esch resten blootgelegd van een Romeinse nederzetting. Alhoewel nog niet alle archeologische onderzoeken zijn afgerond, geven de eerste berichten al prijs dat er mogelijk Romeinse boerderijen hebben gestaan.

Domien van der Meijden en Ton Rooms 26-07-21, 19:32 Bron: BD

Boerderijen die ook al gebruik maakten van een potstal om mest in op te sparen. Het werpt een nieuw licht op vroege bewoning aan de Essche Stroom in Esch aan het begin van onze jaartelling.

Rijkste grafvelden van Nederland

Esch kan weer een ‘puzzelstuk’ toevoegen aan de toch al rijke Romeinse historie van het dorp. Want in de jaren vijftig van de vorige eeuw werden er al spectaculaire vondsten gedaan. Toen werd één van de rijkste Romeinse grafvelden van Nederland op de Kollenberg in Esch aangetroffen. Enkele jaren later kwamen aan de overzijde van de Esche Stroom, in Hoogkeiteren, nog rijkere graven aan het licht. De graven hadden een uitzonderlijke rijke grafinventaris, waaronder luxe glas- en vaatwerk, sieraden en zelfs een barnstenen beeldje van de wijngod Bacchus.

Dak van stro of riet

Nu is het dus opnieuw raak. Wel veel minder spectaculair met rijke vondsten. Maar niet eerder werden zo duidelijk bewoningsresten van Romeinen aangetroffen als nu bij werkzaamheden aan de keringen en het laten meanderen van de Essche Stroom. Werk dat waterschap De Dommel er nu laat uitvoeren. Tot voor kort zijn er nauwelijks nederzettingssporen van de Romeinen in Esch teruggevonden. Tijdens graafwerkzaamheden kwamen archeologische bodemsporen aan het licht van boerderijen. Dergelijke boerderijen zijn circa 7,5 bij 15 à 25 meter, met een rij zware eiken middenstaanders, wanden van vlechtwerk en leem, én het dak van stro of riet.

Tekst loopt door onder de foto

Het onderzoeksterrein bij de Essche Stroom in Esch waar RAAP onderzoek doet naar Romeinse bewoning. © Waterschap De Dommel

Potstal

In één van de boerderijen is een verdiept staldeel (potstal) aangetroffen waar de mest van het gestalde vee kon worden opgevangen. Als de potstal was gevuld met mest werd deze op een kar geladen en over de akkers uitgereden. Een gebruik dat in de Middeleeuwen overal in Brabant voor kwam. De gespaarde mest (oppotten) werd op het land uitgereden als mest voor landbouwgrond.

Belangrijk

De boerderijen maken deel uit van een grotere nederzetting die bestond uit meerdere boerenerven met bijgebouwen en misschien wel een villa. Ondanks de werkzaamheden in het kader van de nieuwe waterkering beperkt zijn gebleven tot een smalle sleuf, zijn de aangetroffen bewoningssporen een belangrijke aanvulling op het rijke Romeinse cultuurlandschap in Esch.

Tekst loopt door onder de foto

Archeologisch onderzoek in Esch. © Waterschap Dommel

Onderzoek nog niet afgerond

De projectarcheologen van RAAP, Els Rondags en Jan Roymans, spreken van het ‘leggen van een mozaïek’ waarvan vele ‘steentjes’ nog gezocht en gelegd moeten worden. Misschien krijgen in de toekomst ook de verwachte Romeinse villa’s een plek in het grote mozaïek. ,,Het is nog te vroeg om allerlei conclusies te trekken", zeggen ze bij RAAP. ,,Het onderzoek is nog niet afgerond.”

Villa's

De Romeinse opgravingen uit de jaren vijftig van de vorige eeuw laten in ieder geval al zien dat de Romeinen zich stevig hadden gevestigd in Esch. Dat blijkt ook stroomafwaarts bij Halder, waar veel is gevonden. Voor Esch en de grafvondsten van indertijd is het zeer aannemelijk dat de doden in deze zeer rijke graven hebben behoord tot een welgestelde exclusieve bovenlaag van de bevolking. Hun residenties, waarschijnlijk villa’s, moeten hebben gelegen in de directe omgeving van de grafvelden.

Herenboeren

Tegenwoordig betekent het woord villa een luxueus woonhuis, maar voor de Romeinse tijd wordt hier een grote boerderij mee bedoeld die (deels) bestond uit steen. De villabewoners waren in feite de Gallo-Romeinse herenboeren. De landbouwproducten waren voor een groot deel bestemd voor de grote vestigingen langs de Rijn en de grote steden. Archeologen denken dat er waarschijnlijk twee villa’s hebben gelegen nabij Esch.

Esch komt in opstand tegen bouwplan zes luxe villa’s

ESCH - Inwoners van Esch verzetten zich massaal tegen het plan om aan de Ruiting zes luxe woningen te bouwen. De teller van het aantal bezwaarschriften dat bij de gemeente Boxtel is ingediend staat inmiddels op meer dan tweehonderd.

Zelden zal het verzet tegen een plan van de gemeente Boxtel zo massaal zijn geweest. Meer dan tweehonderd vooral Esschenaren zijn namelijk in het geweer gekomen tegen de bouw van zes, wat zij noemen, luxe villa’s aan de Ruiting in het buitengebied van het dorp. En niet alleen de bewoners zijn voorzichtig gezegd niet gecharmeerd van de ideeën.

Romeins Halder

Ook het bestuur van het museum Romeins Halder klom al in de pen. En zelfs een 93-jarige Boxtelse steunt het verzet. ,,Ik ben weliswaar geen inwoner van Esch, maar mijn oude heemkundehart huilt en komt in opstand”, liet zij de initiatiefnemers van de ‘opstand’ weten.

Boosheid

De boosheid van een flink deel van Esch draait om twee zaken. Op de eerste plaats worden de woningen gebouwd op en nabij een archeologisch monument. Er zijn in 2019 bewoningsresten uit de Romeinse tijd gevonden. ,,Vanwege de grote waarde is verder onderzoek nodig. Dit onwenselijke plan zorgt voor verstoring door woningbouw, aanleg van een weg en aanplant van een grasland. Laat het achterwege”, aldus de verontruste Esschenaren.

Starters

Ook speelt dat er in het dorp vooral behoefte is aan andere nieuwe woningen dan de dure villa’s die nu op de rol staan aan de Ruiting. ,, Huizen voor starters en senioren moeten er komen, geen dure villa’s, die waarschijnlijk door mensen van ver buiten het dorp gekocht gaan worden.”

Het omstreden plan dateert uit de Haarense tijd van Esch. De raad van de verdwenen gemeente gaf in 2015 ook toestemming voor de ontwikkeling van het gebied, schakel tussen de Essche Stroom en Helvoirtsbroek. Via landschapsontwikkeling en ruimte voor recreatie en door de bouw van zes zogenoemde ruimte-voor-ruimtewoningen. In feite voert de gemeente Boxtel het plan nu jaren later uit.

Voetsporen

Inmiddels is er al contact geweest met de initiatiefnemers van de protestactie en het college. Wethouder Désiré van Laarhoven heeft zich ook al op de bouwplek zelf door hen laten informeren. De politieke groepering Combinatie95 heeft onlangs vragen gesteld over de kwestie. Uit de antwoorden van het college wordt duidelijk dat de bouw van de woningen nodig is om onder meer de natuurontwikkeling in het gebied financieel mogelijk te maken. ,,Door de herindeling treden wij in de voetsporen van de gemeente Haaren met dit plan. Ook de financiële kant dus.”