Niet de politie, maar de Belastingdienst is de zwaarste opponent van de criminele wereld

Het belang van de Belastingdienst in de aanpak van georganiseerde drugscriminaliteit in Brabant blijkt uit de cijfers: in 80 van de 120 zware dossiers in Oost-Brabant kan het speciale team de hardste klap uitdelen. Dat beamen medewerkers van politie en Openbaar Ministerie. Waar zij verdachten met harde bewijzen moeten tackelen, ligt dat voor de Belastingdienst anders. Die hoeft de criminele winsten - en dus de niet betaalde belasting - ‘slechts’ aannemelijk te maken. De crimineel moet maar bewijzen dat hij zijn geld op eerlijke wijze verdiende. Het is een krachtig middel, vertellen criminelen, politiemensen en advocaten. Want geld afpakken raakt de onderwereldfiguren waar het pijn doet: in hun luxe en aanzien. Dat de term ‘ondermijning’ en de gezamenlijke aanpak vooral in Brabant inmiddels ingeburgerd zijn, blijkt uit de resultaten. Het Eindhovense team is verantwoordelijk voor ongeveer driekwart van alle naheffingen van crimineel geld in Nederland.

Synthetische drugslaboratoria vergen meer onderzoek. Tim: ,,Er is vaak verschil in proces en opstelling. Elk lab heeft zo z’n eigen productiesnelheid.” De gebruikte stoffen worden geanalyseerd om vast te stellen welke synthetische drug is geproduceerd. Het is een kwestie van goed om je heen kijken en creatief denken, vertelt de projectleider.

In Nuenen werd een man betrapt die in een schuurtje pillen maakte. Hij kon klanten op hun wenken bedienen: er stonden wel tien potten met kleuren. ,,Op basis van de hoeveelheden poeders die uit die potten waren verdwenen, wisten we hoeveel er was geproduceerd.”

Niet iedereen is geschikt voor dit belastingwerk, weet teamleider Martin. Ze doen in Eindhoven met 36 man hetzelfde als hun 650 collega’s in de andere fiscale teams, maar nemen een andere doelgroep onder de loep: de zwaarste criminelen van de regio en iedereen die met hen samenwerkt. Zijn team bestaat uit ervaren inspecteurs, geselecteerd uit de eigen organisatie. ,,Het gaat me niet zozeer om hun hoogwaardige fiscale kennis. Het gaat om durf en creativiteit.” Van nieuwe medewerkers wordt in de gaten gehouden of zij ’s nachts nog goed slapen. ,,We opereren in een heel lastige wereld.”

_{Tekst gaat verder onder de podcast.}

Hoe is de Brabantse onderwereld verweven met de bovenwereld? Luister naar onze podcast, waarin we een ronde maken langs ogenschijnlijk normale plaatsen, waar men druk bezig is met (de strijd tegen) ondermijnende criminaliteit. De podcast is ook te beluisteren via Apple, Google of Spotify.

De Belastingdienst ontvangt op het kantoor in Eindhoven maandelijks twee tot drie bedreigingen. Soms een ongevaarlijke scheldkanonnade van een boze burger. Soms veel serieuzer. Zoals dat telefoontje waarbij op de achtergrond een pistoolschot klonk. Die zwaarste bedreigingen komen bovengemiddeld vaak uit een van de dossiers van Martins afdeling; gemiddeld eens per twee maanden. Een medewerker zag dezelfde auto herhaaldelijk door zijn straat rijden, vertelt leidinggevende Twan. Niet lang daarna haalden onbekenden in het huis van de buren de boel overhoop. Een vergisvernieling. Gegevens van vier teamleden zijn bij de meldkamer bekend. Tijdens een 112-melding kan de politie daardoor sneller het gevaar inschatten. Zelfs de zwaarste maatregel wordt ingezet: 24-uurs persoonsbeveiliging voor teamleden. Op dit moment ook? ,,Daar doe ik geen uitspraken over.” De politie patrouilleert geregeld rond het Eindhovense kantoor.

Veel tips krijgt de Belastingdienst van inwoners. Opvallend: vaak per ouderwetse brief. ,,Klikbrieven. Soms echt met plakletters”, zegt Twan. Verreweg de meeste zware drugszaken die OM, politie, gemeenten en Belastingdienst samen oppakken, beginnen met een signaal van een wijkagent. Een recent voorbeeld uit regio Eindhoven: een wijkagent zag hoe een man vaak rond zijn huis hing, ogenschijnlijk niet werkte en vrienden trof met een crimineel verleden. Voor de deur stonden om de haverklap dure lease-auto’s met buitenlands kenteken. De observaties belandden in een overleg en de Belastingdienst onderzocht de zaak. ,,Het gezin bleek negen keer per jaar op vakantie te gaan”, vertelt Martin. ,,Allemaal all inclusive. Onder andere naar Thailand. 16.000 euro of meer per vakantie.” En er werd veel verbouwd. ,,Zowel het lichaam als de woning.” Het pand - voor de duidelijkheid: een huurhuis - kreeg een aanbouw van 30.000 euro. De leefstijl kostte het gezin anderhalve ton per jaar.

De gezamenlijke aanpak is na jaren schaven in Brabant inmiddels aardig op orde, vindt belastingman Twan. Ja, hij hoort ook het gemor van politiemensen en burgemeesters dat zijn dienst zich zo enorm strikt aan de regels houdt. Maar waar sommige burgemeesters de grenzen van de wet opzoeken, weigert de Belastingdienst op die manier te werken. ,,Wij hebben heel veel mogelijkheden, dus aan de andere kant zitten we heel strak in de regels. Anders verlagen we ons tot het niveau van de criminelen.” Hij krijgt weleens een telefoontje van een boze burgemeester. ,,Die heeft dan last van een hennepkwekerij, wij fiscaal niet. Wij kijken naar de best mogelijke aanpak. Vaak is het effectiever om wat langer te kijken hoe netwerken in elkaar steken.” In het begin van de gezamenlijke aanpak kreeg zijn Belastingdienst nog wel eens het verzoek ‘doe die wijk eens even’. Twan lacht. ,,Dat doen ze inmiddels niet meer.”

Dat die gezamenlijke aanpak nog niets uithaalt, spreken Martin en Tim fel tegen. ,,We weten veel meer dan voorheen en pakken meer geld af”, zegt Martin. Dat blijkt nog niet uit de cijfers, maar die zijn vertekend. Voor de zware zaken wordt pas vanaf 2015 bijgehouden hoeveel geld is gepakt. Door de lange bezwaar- en beroepstermijnen wordt het effect van hun werk pas later zichtbaar. ,,Dit jaar is bijvoorbeeld een zaak uit 2006 afgerond binnen de gerechtelijke procedures. Dat ging om miljoenen.”

Maar het kan allemaal veel beter, beamen ze. Over het belangrijkste obstakel hoeft Martin niet na te denken: te weinig capaciteit. ,,Als ik er twintig man bij krijg, heb ik ze aan het werk.” Maar er is meer. Geen burgemeester zal nog zeggen dat in zijn gemeente geen zware criminaliteit plaatsvindt. Maar dat wil niet zeggen dat ze meewerken. Een significant deel van de 38 Oost-Brabantse gemeenten zouden meer kunnen doen tegen ondermijning, zegt Martin. De oorzaak?,,Ze hebben niet altijd voldoende capaciteit om effectief samen te werken. Soms weten ze niet waarover het gaat. Dat kan een groot verschil maken.”

Hij vertelt hoe in één gemeente een burgemeester geen ambtenaar meer vrijmaakt voor lopende zaken. ,,Geen mankracht. Daar wordt nu dus tijdelijk niet gezamenlijk aan criminele dossiers gewerkt.” Soms loopt het om goede redenen niet soepel. Projectleider Tim hoort geregeld van ambtenaren die bij verschillende afdelingen in het gemeentehuis vertrouwelijke informatie moeten verzamelen dat ze niet bij alle collega’s durven aan te kloppen. Bang dat het uitlekt en de verkeerde personen een seintje krijgen.

Het is de strijd van de ongeorganiseerde overheid tegen de georganiseerde misdaad, klinkt het nog geregeld. Maar die overheid lijkt soms overgeorganiseerd, als je de belastinginspecteurs beluistert. Wanneer in een paar dossiers blijkt dat cocaïne wordt gebruikt als betaalmiddel mogen politie, OM, gemeenten en Belastingdienst daar niet direct een gezamenlijk onderzoek voor optuigen en informatie uitwisselen. Om privacyschending te voorkomen, is namelijk vastgelegd over welke onderwerpen de instanties info mogen delen: onder meer hennep, synthetische drugs en motorbendes. Cocaïne moest dus eerst aan die lijst worden toegevoegd als zogenoemd ‘handhavingsknelpunt’. Dat kan alleen in een speciaal overleg. ,,Die vergadering is twee keer per jaar”, zegt Martin. Maar inmiddels is dit binnen Brabant geregeld.

Ook internationaal loopt het stroef. Samenwerken met een aantal landen - waar veel criminelen hun geld gebruiken - is erg lastig. En ondoorzichtig. Informatie die strafrechtelijk wordt opgevraagd, mag vrijwel nooit gebruikt worden voor fiscaal onderzoek, en andersom. ,,We sturen soms zowel een strafrechtelijk als een fiscaal verzoek. In een geval kregen we via het strafrechtelijke verzoek vijf bankrekeningen meer dan via het fiscale verzoek. Daar stonden miljoenen op waar wij fiscaal op dat moment niks mee konden.”

Maar heel wat drugsgeld blijft gewoon in Nederland. Waar? ,,Als in een industriestad als Eindhoven broeken in winkeletalages hangen van negenhonderd euro, dan weet je waar het geld voor een deel blijft.” Op die luxe slaat vrijwel niemand aan. En als mensen al zien dat iemand z’n geld in de criminaliteit verdient, doen de meesten niets met die kennis. Tim: ,,Het publiek moet eerst maar eens de ernst van de zaak gaan inzien.”

Het is het tweetal een doorn in het oog: de wegkijkende inwoners. In het personeelsrestaurant ving Martin onlangs op hoe een collega vertelde dat hij het geen probleem vindt dat zijn zoon een pil slikt op een festival. ,,Dan moet ik me echt inhouden.”

Het grote publiek heeft een deel van de oplossing in handen, maar dat is lastig terrein. ,,Want”, zeggen de belastinginspecteurs, ,,de kledingbranche en de horeca draaien voor een deel op drugsgeld. En handel is handel.”

In Oost-Brabant alleen al werken duizenden mensen in de drugscriminaliteit, zegt Martin. Hij schat dat er veertig, vijftig mensen in Oost-Brabant rondrijden die tientallen miljoenen hebben verdiend met drugs. Al boekt hun team resultaat, de echt zware criminelen die op afstand aan de touwtjes trekken, raken ze nog niet. Want de zichtbare patsers met dure auto’s zijn niet de top. ,,Dat zijn nooit de kopstukken. Die geven niet explosief geld uit. Die rijden in een Golfje en wonen in een huurhuis. De minder slimme criminelen, die worden gepakt. Maar daar zijn er zo weer drie anderen van.”