EU-leiders nemen harde maatregelen tegen Belarus, Rutte spreekt vrijdag met oppositieleider

De Europese Unie vraagt alle luchtvaartmaatschappijen in de EU om niet langer over Belarus te vliegen. De EU sluit verder haar luchtruim voor vliegmaatschappijen uit Belarus, hebben de leiders van de 27 EU-lidstaten maandagavond afgesproken. Die mogen ook niet meer landen op vliegvelden in de EU. De strafmaatregelen vanwege de gedwongen landing van een Ryanairtoestel gisteren in Minsk met de dissident Protasevitsj en zijn vriendin aan boord, zullen zo spoedig mogelijk ingaan. Het tweetal is gearresteerd.

De Europese Unie eist dat Belarus de gearresteerde activist en journalist Roman Protasevitsj en zijn Russische vriendin Sofia Sapega onmiddellijk vrijlaat en hun bewegingsvrijheid garandeert. De 27 Europese regeringsleiders en staatshoofden veroordelen ‘met klem’ de gedwongen landing, zeggen ze in een gezamenlijke verklaring, van het toestel met het tweetal aan boord in Minsk.

Op een top in Brussel zijn de leiders eensgezind dat het bestaande sanctiepakket tegen 88 personen onder wie president Loekasjenko en zeven organisaties moet worden uitgebreid. Ze hebben de Europese Commissie ook gevraagd zo snel mogelijk met voorstellen te komen voor nieuwe, economische strafmaatregelen.

De verantwoordelijke ministers moeten het vliegverbod in orde gaan maken, hebben premier Mark Rutte en zijn 26 collega’s afgesproken. Hoeveel tijd dat vergt, is onduidelijk. De oproep aan Europese luchtvaartmaatschappijen heeft sneller effect, ook al is het aan henzelf of ze het Belarussische luchtruim links laten liggen. De oproep bracht KLM, die eigenlijk haar routes niet wilde aanpassen, maandagavond al op andere gedachten.

Volgens premier Rutte waren de EU-leiders het ongekend snel eens met elkaar. ,,Dit laat zien hoe ernstig we dit nemen”, zei hij na afloop van de eerste dag van de EU-top. Volgens de premier zijn de leiders ‘echt helemaal klaar’ met het Belarussische regime.

De ‘kaping’, zoals Rutte en veel collega’s het noemen, hield de EU-leiders de eerste uren van hun top in Brussel bezig. Bij de bespreking moesten ze hun telefoons en soortgelijke apparaten afgeven. Dat moet voorkomen dat er een ongenode gast meeluistert bij het overleg over de gevoelige kwestie, die ook raakt aan de moeizame betrekkingen van de EU met grote buur Rusland.

Rutte zegt nog niet te kunnen beoordelen of Rusland betrokken was bij de ‘levensgevaarlijke’ onderschepping van de passagiersvlucht, waarvoor Minsk ook een gevechtsvliegtuig inzette. Maar de luchtverdediging van Belarus is wel helemaal vervlochten met die van Rusland, memoreerde hij. En de twee landen werken op velerlei vlak heel nauw samen.

KLM stopt ook met de zogeheten code share-vluchten naar Minsk, de hoofdstad van het Oost-Europese land. De vliegmaatschappij koos er eerder op de dag nog voor om geen wijzigingen aan te brengen in zijn vliegroutes. Toen zei de maatschappij nog geen veiligheidsrisico te zien en haar vluchtschema ‘normaal’ voort te zetten. 

KLM doorkruist het Belarussische luchtruim normaal gesproken op routes naar Azië. Komende tijd zal KLM dus om moeten vliegen. Waarschijnlijk zorgt dit voor langere vluchttijden. Maar wat dit precies voor gevolgen heeft kan een woordvoerder nog niet aangeven.

Andere maatschappijen gingen KLM al voor in het besluit voorlopig niet meer over Belarus te vliegen, nadat hun overheden daarop hadden aangedrongen. Ook de Duitse KLM-rivaal Lufthansa besloot al om Belarus te mijden. 

Rutte zelf richtte zijn oproep aan KLM. Volgens de minister-president zijn de autoriteiten in Belarus momenteel namelijk ‘zeer onbetrouwbaar’ bij het beheer van hun luchtruim. ,,We moeten maatregelen nemen die het regime in het hart en dus in de portemonnee treffen”, aldus Rutte. 

Zondag werd een toestel van de Ierse prijsvechter dat boven Belarus vloog gedwongen een landing te maken op de luchthaven van de hoofdstad Minsk. Het vliegtuig was van Griekenland onderweg naar Litouwen. Aan boord zat een belangrijk kopstuk van de oppositie, journalist Roman Protasevitsj, die door de autoriteiten van boord werd gehaald.

De gedwongen landing heeft geleid tot veel woedende internationale reacties. De EU wil een internationaal onderzoek naar de gedwongen landing van het toestel. ,,Bij het uitvoeren van deze dwang hebben de autoriteiten van Belarus de veiligheid van passagiers en bemanning in gevaar gebracht”, zegt de chef van het buitenlands beleid van de EU, Josep Borrell, in een verklaring vanochtend. ,,Het is de zoveelste schaamteloze poging van de Belarussische autoriteiten om de oppositie het zwijgen op te leggen.”

Hij noemde de omleiding van het vliegtuig een ‘ontoelaatbare stap’ die wijst op een verdere verslechtering van de betrekkingen tussen beide partijen.

De Amerikaanse president Joe Biden veroordeelde maandag (lokale tijd) Belarus voor het onderscheppen van de commerciële vlucht en het arresteren van activist en journalist Roman Protasevitsj. Hij heeft zijn adviseurs gevraagd hem opties te geven om de verantwoordelijken aan te pakken.

,,Dit schandalige incident en de video die Protasevitsj onder dwang lijkt te hebben gemaakt, zijn beschamende aanvallen op zowel politieke dissidenten als de persvrijheid”, zei Biden. De Amerikaanse president zegt blij te zijn met de nieuwe maatregelen die de EU wil nemen en heeft zijn adviseurs opgeroepen ‘passende opties te ontwikkelen om de verantwoordelijken ter verantwoording te roepen.’

Rutte spreekt vrijdag in Den Haag met de Belarussische oppositieleider Svetlana Tichanovskaja over de arrestatie van Protasevitsj. Rutte spreekt op Twitter van ‘zorgwekkende ontwikkelingen'. 

Bekijk hieronder onze video over de gedwongen landing van een RyanAir-vlucht in Minsk: