'Heldere hemel' is Boekenweekgeschenk

Tom Lanoye is de eerste Belg na Hugo Claus (in 1989) die de auteur van het Boekenweekgeschenk is. Hij verklaarde bij de bekendmaking vorig jaar al dat hij 'hysterisch enthousiast' was en dat hij de lat hoog zou leggen. Hij heeft woord gehouden.

De Belg greep de gelegenheid aan om te kiezen voor een Belgische invalshoek. Hij nam een kleine gebeurtenis van het wereldtoneel en poetste haar op door er zijn eigen draai aan te geven.

Drama

'Heldere hemel' is gebaseerd op het neerstorten van een onbemande Mig op een huis in Kooigem bij Kortrijk, op 4 juli 1989. Een noodlottig drama voor een familie, waarbij de negentienjarige zoon om het leven kwam. De personages en situaties in het boek zijn verder ontsproten aan de verbeelding van Lanoye, die zich naar eigen zeggen enorm heeft moeten inhouden. Het is zijn eerste novelle. Doorgaans is de (toneel)schrijver, dichter, polemist en performer met zijn kleine gestalte en 'bijbehorend napoleoncomplex' meer de schepper van werken van een lange adem.

Lanoye vestigde zijn naam in 1986 met zijn debuut 'Een slagerszoon met een brilletje'. Maar bekend werd hij vooral met de grote romantrilogie 'Het goddelijke monster/Zwarte tranen/Boze tongen' (samen zo'n 1300 bladzijden) over de lotgevallen van een Vlaamse familie en het failliet van België, zoals in de jaren negentig gebeurde (Dutroux, dioxineschandalen, elitebordelen, Witte Mars). Bejubeld zijn verder zijn toneelmarathons 'Ten oorlog!', waarin hij Shakespeare's koningsdrama's samenbalde, en 'De Russen!', een meesterstuk dat Toneelgroep Amsterdam vorig jaar speelde. Een groot succes was ook zijn jongste roman 'Sprakeloos' over zijn moeder die haar taal verliest, de moeder aan wie de schrijver zijn taal en talent te danken heeft. Dezelfde moeder die Lanoyes homoseksualiteit en zijn gedrag nadat hij uit de kast was gekomen als 'vuiligheid' afdeed.

Vlucht

In zijn Boekenweekgeschenk, dat in omvang en ambitie veel bescheidener is, beschrijft Lanoye de spectaculaire vlucht van het stuurloze Russisch gevechtsvliegtuig vanuit verschillende invalshoeken. Het verhaal begint met de overpeinzingen in het Poolse luchtruim van de piloot die zich met zijn schietstoel en parachute uit zijn haperende machine redt. Tot zijn verbijstering slaat kort daarop de motor weer aan en vervolgt het toestel zijn vlucht. Zonder kap en zonder piloot, volstrekt autonoom, koerst de machine vanuit het Oostblok af op het continent aan de andere kant van het IJzeren Gordijn.

Ondertussen staan in het militaire commandocentrum van de NAVO alle seinen op rood. Er wordt gedacht aan een aanslag, mogelijk zelfs aan het begin van een (kern)oorlog. De route van de Mig wordt gevolgd op een groot scherm. Een miniatuurvliegtuig kruipt over de landkaart van Europa in de richting van Duitsland, Nederland en België, als 'een worm die zich over de aardkorst van een appel heen zwoegt, met de wanstaltige beweging van alle larven en maden'. Tegelijkertijd heerst in het hart van Brussel verwarring op een krantenredactie, waar de journalistieke nestor het aan de stok krijgt met de jonge blaag van een hoofdredacteur die dankzij zijn vermogende familie een bliksemcarrière maakt.

Gezin

In die wisselende hoofdstukken weet Lanoye in enkele zinnen trefzeker zijn karakters te schetsen. Maar veruit de meeste aandacht gaat uit naar het gezin in Kooigem, het echtpaar Vera en Walter wier huwelijk ernstig op de proef wordt gesteld doordat de laatste door de knieën is gegaan voor een strakke chick van zijn zoons leeftijd.

Lanoye houdt de spanning erin en zeker de eerste helft van de novelle is een pageturner, goed en beeldend geschreven, vanuit de theatrale stijl die Lanoye eigen is. De novelle zit vol trefzekere en scherpzinnige observaties en oneliners als 'Het is met oorlog zoals met verliefdheden. Je kunt niet kiezen wanneer ze je overvallen.' De zwakke schakel zit op tweederde, als de bedrogen en vertwijfelde echtgenote Vera onverwacht bezoek krijgt van haar veel jongere rivale, 'een argeloos uitziend meisje, dat zich had ontpopt tot een serpent, ofschoon vermomd als Lolita op latere leeftijd'.

Dat hoofdstuk begint sterk als Lanoye de tweede persoon enkelvoud hanteert om dieper door te dringen in de psyche van Vera. Maar gaandeweg worden de hilarische scènes tussen die twee clichématig, een soort chicklit op het randje van kitsch en geloofwaardigheid. Het dramatische slot is evenwel virtuoos en aangrijpend en maakt veel goed.



'Heldere hemel' is in de Boekenweek gratis verkrijgbaar bij de aankoop van ten minste 12,50 euro aan Nederlandstalige boeken.