In aanloop naar de verkiezingen passeert het onderwerp mondjesmaat de revue: de invoering van een (gedeeltelijk) basisinkomen. Een inkomen voor iedereen, zonder de plicht van sollicitatie. Een inkomen dat iedereen de vrijheid geeft om zijn/haar tijd op een andere, waardevolle manier in te richten dan met betaald werk. En dat zal op termijn absoluut noodzakelijk zijn, want de digitalisering en robotisering zullen talloze banen overbodig maken, stelt Nic Douben. De Eindhovense econoom en voormalig hoogleraar aan vier universiteiten (waaronder de Universiteit van Tilburg en de TU/e) Nic Douben (77) pleit al decennia voor (een vorm) van basisinkomen. In 1985 bracht hij in opdracht van de Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid (WRR) al een rapport uit over de noodzaak van een eerlijkere inkomensverdeling. De regering was er nog niet aan toe, maar Douben liet het onderwerp niet meer los. Inmiddels heeft hij diverse boeken geschreven en publicaties uitgebracht over de wenselijkheid van een basisinkomen. „Iedereen maakt zich nu druk over werkgelegenheid en dat we straks te weinig mensen hebben voor al die banen waardoor we allemaal langer moeten doorwerken. Maar de cijfers laten zien dat de werkgelegenheid in de industrie al sinds de jaren 60 afneemt", stelt Douben. „En met de snelle ontwikkeling van kunstmatige intelligentie en de enorme toename van het dataverkeer komen juist steeds meer functies te vervallen. Vroeger dacht iedereen dat daardoor alleen de laagstbetaalde banen zouden verdwijnen, maar daar gaat het allang niet meer over. Het gaat nu ook over topbanen. Daar wordt veel te weinig aandacht aan geschonken, terwijl de technologische ontwikkelingen veel sneller gaan dan ooit gedacht."

Bankmedewerkers
Als voorbeeld noemt Douben de bankmedewerkers. „Die worden vervangen door systemen of ict-ers. Dat zal op den duur steeds meer zijn. Het resultaat is dat straks veel minder mensen een baan zullen hebben en op zoek moeten naar een zinvolle invulling van hun bestaan. Een ander resultaat is dat de inkomensongelijkheid nog groter zal worden. Ict-bedrijven maken straks de dienst uit. Daar zit dan het geld. Die ontwikkeling zie je al: kijk naar bedrijven als Google, Facebook en Microsoft."

Douben vindt het tijd voor een fundamentele herbezinning van ons verdienmodel. In zijn boek schetst hij de toekomst aan de hand van ontwikkelingen die nu gaande zijn. Hij wil de lezer bewustmaken van wat er speelt. „De gedachten over een basisinkomen zijn al twee eeuwen oud. Ik heb ook geen definitieve antwoorden, maar het is al veel waard als mensen er over na gaan denken en er naar gaan handelen."

Douben laat in zijn boek zien in welke richting we kunnen denken als we kiezen voor een basisinkomen. Door de jaren heen zijn er diverse vormen bedacht. Douben ziet het meeste in de negatieve inkomstenbelasting, een idee van econoom en Nobelprijswinnaar Milton Friedman. „Dat houdt in dat iedereen recht heeft op een vooraf vastgesteld belastingvrij inkomen. Verdien je dat bedrag niet dan legt de overheid het ontbrekende deel bij. Alles wat je meer verdient dan dat basisbedrag, daar moet je belasting over betalen." Tegenstanders roepen dat zo'n systeem niet betaalbaar is. Maar dat is kroegpraat vindt Douben die in zijn boek de verschillende modellen voorrekent. „Die uitspraken zijn nergens op gebaseerd. Het gaat niet om hogere uitgaven, maar om een herverdeling van de uitgaven."

Robot, werk en inkomen van prof.dr. Nic Douben kost 19,95 euro en is uitgegeven door Boek-scout

Inzet
In Finland zijn ze dit jaar gestart met een proef voor een verplicht basisinkomen voor werklozen. In Zwitserland is vorig jaar per referendum een basisinkomen voor alle burgers afgewezen. In Canada beperkt de proef met een basisinkomen zich tot enkele gemeentes. In Nederland steekt de discussie over het basisinkomen om de zoveel tijd weer de kop op. In 1985 wordt het debat over het basisinkomen voor het eerst publiekelijk aangezwengeld als de Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid (WRR) onder leiding van Nic Douben met een plan komt voor een ‘gedeeltelijk basisinkomen’. Dit plan haalt het niet en de ideeën verdwijnen weer naar de achtergrond. Tot in 1994 de discussie weer op gang komt onder het tweede kabinet-Kok doordat ministers Hans Wijers (EZ) en Gerrit Zalm (Financiën) voorstander zijn van een ‘negatieve inkomstenbelasting’. Rond de millenniumwisseling start de vakbond FNV Bondgenoten een pleidooi voor een basisuitkering voor iedere Nederlander. Met die uitkering zouden individuele regelingen zoals huursubsidie afgeschaft kunnen worden. In 2015 komen de steden Utrecht en Tilburg met plannen voor een experiment met een onvoorwaardelijk basisinkomen voor een beperkt aantal burgers. Dit wordt niet toegestaan door de overheid omdat dit in strijd is met de participatiewet. De gemeente Terneuzen komt eind 2016 met een voorstel voor een basisinkomen voor werkloze 50-plussers zonder uitzicht op een baan: dat is begin dit jaar door de gemeenteraad weggestemd.