De exacte oorzaak kan nog twee weken op zich laten wachten, maar zondagmorgen om zeven uur Argentijnse tijd viel een cruciale hoogspanningsverbinding tussen de Yacyretá Dam, op de grens met noordelijk buurland Paraguay, en de honderden kilometers zuidelijker gelegen Salto Grande Dam spontaan uit. 

De uitval had een sneeuwbaleffect, waarbij bijna vijftig miljoen mensen in Argentinië, Uruguay en een deel van Paraguay zonder elektra kwamen te zitten. Een derde van Zuid-Amerika was getroffen. Zondagavond was pas de helft van de elektriciteitsvoorziening in Argentinië weer hersteld.

Een hoogspanningsverbinding valt te vergelijken met een snelweg. Bij problemen schakelen hoogspanningsstations op de route zich uit voorzorg automatisch af. ,,Dat is op zich goed, want je wilt een storing isoleren. Gevaar is echter dat andere stations elders overbelast raken, vertelt Peter Palensky, hoogleraar slimme stroomnetten aan de TU Delft. ,,Het hele stroomnet kan dan als een stel dominostenen achter elkaar uitvallen.” 

Het Argentijnse net is op zich degelijk, maar kwalitatief minder dan in Europa. ,,Argentinië kent extreem lange hoogspanningsverbindingen, waarmee het net kwetsbaarder is.”

De kans is in ieder geval extreem klein, zegt TenneT, dat het hoogspanningsnet in Nederland en een flink deel van Duitsland beheert. Elke Nederlander heeft gemiddeld eens per vier jaar te lijden onder een stroomstoring. Jaarlijks zitten burgers en bedrijven ongeveer 24 minuten zonder elektriciteit. De betrouwbaarheid van ons net is al tijden circa 99,86 procent, één van de beste scores ter wereld. 

TenneT, dat jaarlijks 2 miljard euro in het hoogspanningsnet investeert, beklemtoont dat een landelijke storing in Nederland nog nooit voorkwam. Dat komt mede doordat ons stroomnet via ringstructuren is opgebouwd. Verbindingen zijn standaard dubbel en soms zelfs driedubbel uitgevoerd. Bij kortsluiting kan de stroomtoevoer altijd vanaf de andere kant van de ring plaatsvinden.

Momenteel legt TenneT in de Randstad de laatste hand aan zo'n nieuwe ringverbinding, de Randstad 380 kV. Deze 80 kilometer lange hoogspanningslijn tussen Beverwijk en Wateringen, kosten een kleine miljard euro, moet er voor zorgen dat ons net grote hoeveelheden groene stroom van toekomstige windparken op zee kan transporteren.

De betrouwbaarheid van het Nederlandse net wordt vergroot doordat we inmiddels vier hoogspanningsverbindingen met Duitsland kennen, twee met België, één met Groot-Brittannië en één met Noorwegen. Een lijn met Denemarken is binnenkort gereed. Bij problemen met de stroomvoorziening kunnen deze landen bijspringen. Andersom kan Nederland andere landen helpen.

Tegelijk weigert TenneT een gigastoring nadrukkelijk uit te sluiten. ,,Stel dat één van de dubbele verbindingen in Nederland er wegens onderhoud uit ligt en er vervolgens diverse dingen tegelijk misgaan. Dan zou het theoretisch kunnen.”

Hoogleraren Palensky en Van der Sluis bevestigen dat de kans niet nul is. In Argentinië was ook nooit eerder een landelijke storing geweest. Van der Sluis wijst op grote storingen in de VS en Italië in 2003. ,,In westerse landen kan dit onder bepaalde omstandigheden eveneens gebeuren.”

Dat is helemaal niet zo lang geleden: op 27 maart 2015 kwam een miljoen huishoudens in Noord-Holland en Flevoland urenlang zonder stroom te zitten. Trein- en vliegverkeer rond Amsterdam raakten ontregeld, verkeerslichten vielen uit, mensen zaten vast in liften, ziekenhuizen moesten operaties annuleren, telefoonverkeer viel uit.

De storing was de zwaarste in twintig jaar. Oorzaak bleek een kapotte aandrijfmotor in een schakelaar van TenneTs hoogspanningsstation in Diemen. Door een daaropvolgende menselijke fout schakelde het station zich vervolgens uit voorzorg uit. ,,Binnen minuten tot uren is de samenleving in het gestoorde gebied terug naar het niveau van de middeleeuwen”, schreef de Auditdienst Rijk in 2016 in een rapport. 

Uit het onderzoek bleek dat hoewel de reactie van TenneT en crisisdiensten op Diemen adequaat en vlot was, er zeker dingen beter kunnen. Zo werd het ministerie van Economische Zaken aanvankelijk niet gewaarschuwd en bedacht vrijwel niemand bij de crisisdiensten dat de storing nationale veiligheidsimplicaties had door de uitval van vitale infrastructuur als telefoonverkeer.

Grofweg op twee manieren: een component begeeft het en zorgt voor kortsluiting. ,,Een beperkte groep mensen zit dan doorgaans enige tijd zonder licht,” zegt Palensky. De tweede aanleiding is als kritische onderdelen van een hoogspanningslijn het begeven. 

De oorzaken van stroomstoringen zijn divers, concludeert emeritus hoogleraar Lou van der Sluis. In Nederland vormen graafschades bijvoorbeeld één van de hoofdoorzaken. ,,De enige constante is dat het licht uitgaat.” Een ongeluk zit daarbij in een klein hoekje. De megastoring van september 2003 die heel Italië lam legde, startte met een Zwitserse boom, waarvan de takken te dicht bij het hoogspanningsnet waren gegroeid. ,,De door de boom veroorzaakte kortsluiting resulteerde in een cascade, waarbij de stroomimport van Frankrijk naar Italië tijdelijk stil kwam te liggen.” Dat leidde weer tot disbalans en frequentieschommelingen in het net. 56 miljoen mensen in Italië en delen van Zwitserland zaten tot 19 uur zonder stroom.

Een maand eerder kwamen ruim vijftig miljoen mensen in acht Amerikaanse staten en één Canadese zonder stroom te zitten. Die storing in augustus 2003 begon met de uitval van een enkele elektriciteitscentrale, waardoor andere leidingen zwaarder belast werden. Meerdere centrales volgden en toen tijdens een bosbrand uit voorzorg nog een centrale werd uitgezet, ontstond een domino-effect.