Arrangeur van PhilZuid zit niet stil in coronatijd: ‘Lekker puzzelen met noten’

Corona daagt in alle opzichten uit tot minder en kleiner. Mogen er geen tachtig musici op een podium, dan doen we het maar met vijfentwintig; kunnen we groter symfonisch werk momenteel niet spelen, dan maken we er een bewerking van. 

Roger Niese (51) uit Roermond is arrangeur en maakt bewerkingen van bestaande partituren voor kleine bezettingen, coronaproof. Philharmonie Zuidnederland, het orkest waarin hij (bas)klarinet speelt, is een van zijn opdrachtgevers. ,,Heerlijk om te doen, puzzelen op mijn zolderkamertje, de noten zo herschikken dat de essentie van een stuk overeind blijft.”

Niese bewerkt muziek van grote naar kleine bezettingen en - in betere tijden - andersom. ,,Ik krijg vaak te horen dat mijn ingeklonken bewerkingen de indruk wekken van een groot orkest, en dat ervaar ik als een compliment.”

Roger Niese komt uit de wereld van harmonie en fanfare, een wereld waarin van oudsher veel wordt gearrangeerd. Hij groeide op met het harmonieorkest als middelpunt van zijn sociale en muzikale leven.

,,Ik ben nog uit de tijd dat het harmonieleven glorieerde. In de jaren negentig kwam de klad erin, de meeste harmonieorkesten zijn behoorlijk uitgedund, maar ik heb zo’n idee dat we de slechtste tijd hebben gehad. Een van mijn kinderen speelt nu in de harmonie van Melick, en ik zie gelukkig veel terug van het moois waar ik als kind van heb genoten en veel van heb geleerd.”

Niese, naast speler ook dirigent van harmonieorkesten, laat er geen onduidelijkheid over bestaan: arrangeren is iets heel anders dan componeren, en dat laatste kan hij niet. ,,Ik heb weleens wat geschreven, maar dat legde ik na tien maten al weg. Maar spelen met het materiaal van een ander kan ik wél.”

Hij kreeg al jong de vraag om eens iets te bewerken, bij harmonieorkesten is die vraag gangbaarder dan bij symfonieorkesten, omdat de wereld van het symfonieorkest rijker is dan die van het harmonieorkest. Inmiddels heeft hij een grote verzameling bekende en minder bekende stukken onderhanden genomen, variërend van muziek voor de Limburger Vastelaovendconcerten tot de zevende symfonie van Beethoven. Onlangs opende hij de site symphonic-transcriptions.com, waar­op hij zijn bewerkingen aanbiedt.

Op de vraag wat een arrangeur doet geeft Niese een poëtisch antwoord. ,,Ik herschik muziek.” En wat maakt hem een goed, want veelgevraagd arrangeur? ,,Ik kan goed kleuren met de beschikbare instrumenten.”

Kleur is alles bij arrangeren. ,,Elk instrument heeft zijn eigen klankkleur. Een componist kiest bij zijn muziek bewust voor een bepaald instrument of combinatie, om zo dicht mogelijk te komen bij wat hij wil uitdrukken. Bij het arrangeren ga je de partijen verleggen met de insteek om die uitdrukking zo goed mogelijk te behouden met de instrumenten die tot je beschikking staan. Ik maak een raamwerk, en dat kleur ik in.” Zoals een kleurplaat? ,,Nee, zoals een schilderij”, lacht Niese, ,,een kleurplaat klinkt te gemakkelijk.”

Niese heeft veel aan zijn ervaring als orkestmusicus, maar ook aan zijn vermogen zich een klankvoorstelling te maken. ,,Software kan me daarbij helpen, maar meer als controle. Je moet bovendien weten wat de mogelijkheden van de instrumenten zijn. In mijn geval betekent dit dat ik regelmatig advies vraag aan een strijker uit het orkest.”

We nemen de Zevende symfonie van Beethoven als voorbeeld. Speel je die normaal gesproken met minstens vijftig musici, Niese maakte een bewerking voor acht blazers en vijf strijkers. ,,Ik kon de partijen niet één op één overzetten, ik miste een paar blaasinstrumenten en ik had maar één strijker per partij. Een bijzonder trekje voor de altviool bijvoorbeeld zet ik over naar de fagot, die lijkt qua timbre op de alt maar heeft meer draagkracht. Een viool die in z’n eentje lang en luid hoge noten moet spelen moet ik de juiste ondersteuning geven vanuit de middenstemmen en de bas, anders klinkt-ie niet. Het fijnste is als er een piano of een accordeon voorhanden is, daarin kan ik heel wat noten ‘wegmoffelen’.”

Beethoven, Strauss, Verdi, Rossini, Rimsky Korsakoff, Puccini; Niese draait er zijn hand niet voor om, net zo min als voor een Toon Hermans-medley, die PhilZuid met carnaval zal spelen. Hij is een tevreden mens. ,,Ik ben in de eerste plaats uitvoerend musicus, daar ligt mijn hart, maar ik kan enorm genieten van een hele middag op mijn zolderkamertje, puzzelend met noten die een goede plek moeten krijgen in een andere setting, iets moois makend dat de oorspronkelijke partituur recht doet.”