Door de Tweede Wereldoorlog verbonden: 'bang dat jouw vader mijn ouders heeft opgepakt'

Hun levensverhalen hebben uitersten die elkaar raken op cruciale punten. Aan de ene kant, Miel Andriesse (75), die in de oorlog zijn ouders verloor en bijna zijn hele Joodse familie. Aan moeders kant bleef niemand over, aan vaders kant alleen zijn oma en twee tantes. Andriesse's ouders hadden in het Eindhoven van de Tweede Wereldoorlog het gevaar zien aankomen en brachten hun baby onder op een onderduikadres. Via omzwervingen belandde Miel in het Helmondse gezin Verhees, dat hem opnam als hun eigen zoon. Miel beleefde er 'één van de beste periodes van mijn leven', maar zijn eigen vader Nathan Andriesse en moeder Clara Andriesse-Haagens heeft hij nooit gekend. Ze werden verraden, door de Duitsers opgepakt en vergast in vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau.

Aan de andere kant Tanja Wolterbeek (72). Haar vader was in het Eindhoven van de Tweede Wereldoorlog een fanatieke aanhanger van de Duitsers die het niet liet bij woorden alleen. Hij werd geplaatst bij de gevreesde Duitse Sicherheitsdienst (SD) en werkte mee aan de opsporing van Joodse Eindhovenaren, die werden afgevoerd naar de concentratiekampen om daar te worden vermoord. Wolterbeeks dochter Tanja had daar part noch deel aan, zij werd pas na de oorlog geboren, op een navrante plek. In kamp Vught. Daar werden Nederlanders die heulden met de Duitsers na de oorlog ondergebracht. In datzelfde kamp Vught waren de ouders van Miel Andriesse enkele jaren eerder ook, op gedwongen doorreis naar Auschwitz.

'Als mijn vader maar niet betrokken was bij de arrestatie van de ouders van Miel Andriesse'; met die gedachte leeft Tanja Wolterbeek nu, zo bleek eerder deze week. Toen troffen de twee elkaar op uitnodiging van het ED om het te hebben over de lezing die ze vrijdag om half vier geven. Op de High Tech Campus in Eindhoven houden ze op verzoek van de Stichting 18 september de zogeheten Freedom Lecture. Dat doen ze vaker, samen lezingen geven, een keer of zes per jaar, een jaar of zes al. En dan vooral om te laten doorklinken dat kinderen nooit verantwoordelijk gehouden moeten worden voor de daden van hun ouders.

Miel Andriesse en Tanja Wolterbeek kennen elkaar en kennen elkaars worsteling met de gevolgen van de oorlog. Voor Miel Andriesse bestond die uit het immense verlies en een zoektocht naar zijn joodse identiteit, die er toe leidde dat hij lang in Israël woonde en daar zijn gezin met twee kinderen stichtte.

Tanja Wolterbeek probeert zich tot de dag van vandaag een schuldgevoel van het lijf te houden. Kan zij er iets aan doen dat haar vader - die na de oorlog dertien jaar cel kreeg voor zijn collaboratie - zo fout was? Nee. Maar hoe torn je op tegen al die signalen die je vanaf je jongste jaren krijgt, lompe signalen, dat jij het kind bent van een verrader en dus niet deugt? Hoe ga je om met het stilzwijgen van je directe familie, die niks meer wil weten van vaders beladen verhaal? Wat te doen met de informatie die je krijgt als je dan zelf in archieven gaat zoeken naar de wandaden van pa, daden die je tot de dag van vandaag liever niet in details omschrijft? ,,Hij was fanatiek, laten we het daar maar bij houden", zegt Wolterbeek. ,,Ik heb altijd het gevoel dat Tanja er erger aan toe is dan ik, dat ze er meer onder lijdt", stelt Andriesse.

En dan nu, aan de vooravond van de lezing, is de oorlog plots opnieuw actueel in het leven van Wolterbeek en Andriesse. Miel Andriesse bezocht een maand geleden na jarenlang moed verzamelen Auschwitz-Birkenau. ,,Er ligt daar een grote berg haren. Het eerste dat je denkt is: er liggen haren van mijn moeder tussen. Er is ook een berg kinderschoentjes. Als mijn ouders niet zo goed voor mij hadden gezorgd door me te laten onderduiken, hadden mijn schoentjes daar ook kunnen liggen. Het was heel emotioneel. Ik ben nog nooit van mijn leven zo moe geweest als nu."

Tanja Wolterbeek kampt met andere emoties. Onrust vooral, want de aankondiging van de lezing van vrijdag zorgde ervoor dat er uit Eindhoven nieuwe informatie over haar vader haar kant op komt. ,,Meer dan me lief is. Ik ben nu zo godvergeten kwaad op hem." Toch gaat Wolterbeek naar aanleiding van nieuwe tips door met het zoeken in archieven. ,,Ik wil het niet weten, maar ik wil het ook niet niet weten."

Miel Andriesse springt nu in: ,,Je wilt het niet weten omdat je bang bent dat jouw vader mijn ouders heeft opgepakt."

Wolterbeek: ,,Ik heb het er met een neef van me over gehad. Ik zei tegen hem: Stel je voor dat het zo is en stel je voor dat mijn maatje Miel dan geen gastlessen meer met me wil geven." Andriesse: ,,Als jij doorgaat met zoeken en erachter komt dat jouw vader bij de dood van mijn ouders betrokken was, is dat voor jou een ontzettende tik. Maar voor mij zal er niks veranderen omdat ik met deze mogelijkheid rekening heb gehouden zolang als wij elkaar kennen."