Ging Joop Oversteegen uit Eindhoven met ‘goede bedoelingen’ bij de NSB?

Al zijn spaargeld stopte hij er in, zelfs het pensioen van zijn vrouw. De Schrijvers Associatie Opwenteling die de Eindhovense dichter Joop Oversteegen (1900-1994) in 1962 oprichtte, moest een Brabants platform van de dichtkunst worden, als tegenhanger van het ‘poëtisch geweld’ uit de Randstad.

Opwenteling groeide uit tot een roemruchte dichtersclub met landelijk bekende Brabantse dichters zoals Frans Babylon (Deurne), Hans van de Waarsenburg (Helmond), Peter Schuddeboom (Son), Maria van der Steen (Hamont/Helmond), Frans Kuipers en Hans Vlek. Er verschenen honderden dichtbundels.

In ‘Late Haver’, de historisch waardevolle en bij vlagen intrigerende documentaire van filmmaker en kunstenaar Zeus Hoenderop, komen veel van deze dichters voorbij, en ook familie uit Eindhoven, Valkenswaard en Tilburg en uitbaters van De Poort van Kleef, waar de dichtersclub vaak samenkwam.

Hoenderop kreeg in 2000 de opdracht voor de film, vernoemd naar een gedicht van Oversteegen, maar omdat de financiering uiteindelijk niet rond kwam heeft hij hem nu op YouTube gezet. De beelden bestrijken een lange periode (van 2000 tot 2021), een aantal hoofdrolspelers uit de film leeft niet meer, zoals zenuwarts Piet Holtzer, kunstschilder Piet Smissaert en dichter Pierre Maréchal.

‘Late Haver’ is een ultieme poging duidelijkheid te verschaffen over het verleden van Oversteegen. ,,De vraag over wat de rol van Joop precies is geweest tijdens de oorlog bleef aan mij trekken", aldus de maker.

Lees verder onder de foto: ‘Bij de Hitlerjugend’

Overtuigd anarchist en antimilitarist Oversteegen sloot zich in de oorlog bij de NSB aan, maar - zo verklaarde hij na de oorlog - juist om mensen te redden en de fascisten dwars te zitten. Zijn kinderen vertelden hij niks over deze ‘goede bedoelingen’, zijn oudste zonen belandden bij de Hitlerjugend.

Zoon Menno (1926) uit Valkenswaard vertelt er in de documentaire zeer geëmotioneerd over. Heel zijn leven leven heeft hij de pijn moeten dragen voor de keuze van zijn vader. Het levert aangrijpende beelden op, van iemand met een enorm trauma. Menno overleed in 2006, broer Allard (1925) sneuvelde in 1945 in Rusland aan het front.

Alle zogenaamd ‘goede bedoelingen’ ten spijt, hoe is het dan te verklaren dat Oversteegen bij Opwenteling in de jaren zestig nog dubieuze dichters uitgaf, zoals die van een notoire NSB’er als Jan Eekhout, zo vraagt Hans van de Waarsenburg zich af in de film.

Oversteegen had wel spijt, vermoedt Hoenderop. ,,Die is wel zichtbaar in de liefdevolle aandacht en toewijding die hij gaf aan de jonge dichters die bij hem en zijn vrouw Antje een letterlijk thuis vonden. Voor sommigen van de dichters was Joop zelfs een vaderfiguur.”

Hoenderop hoopt dat zijn documentaire bijdraagt aan het rehabiliteren van de familielijn van Joop Oversteegen. ,,Voor alle mensen die pijn hebben of hebben ondervonden door het handelen van Joop, hun naasten en hun nakomelingen, heb ik deze documentaire gemaakt. In een groter perspectief wat oorlog en uitsluiting doet met mensen.”

Uitgeverij Opwenteling lag jaren stil, maar maakte in 2011 een doorstart en publiceert hedendaagse poëzie.