Hoe een groep piepjonge Oostenrijkers het klassieke strijkkwartet weer een frisse uitstraling gaf

In januari 1987 blies een frisse wind door de wat verstofte en strenge wereld van het klassieke strijkkwartet. Het jeugdige Hagen Quartett bracht een opname van Dvoraks Amerikaanse kwartet op de markt die vanaf de lyrische eerste maten stralender was dan alle opnames daarvoor.

Strijkkwartetspel was tot pakweg 1980 voorbehouden aan serieuze oudere heren in rokkostuum; dames deden nauwelijks mee. Die heren hadden nergens anders oog voor hadden dan voor de muziek op de lessenaars. De piepjonge Oostenrijkse broers en zussen Lukas, Angelika, Veronika en Clemens Hagen hadden een lichtere toon dan gebruikelijk, waren aantrekkelijk om te zien, hadden er zichtbaar zin in en maakten contact met de luisteraar. Donderdagavond 1 oktober spelen de Hagens Mozart (kwartet in d, KV421) en Beethoven (nr.14 opus 131) in het Muziekgebouw in Eindhoven.

Het strijkkwartet - twee violen, een altviool en een cello - ontstond in de tweede helft van de achttiende eeuw, de zogeheten klassieke periode, de tijd van Mozart en Haydn. De laatste wordt gezien als de uitvinder ervan. Ook in de voorafgaande barok werd muziek voor vier strijkinstrumenten geschreven, alleen was de cellopartij niet uitgeschreven maar werd de cellist op basis van akkoordaanduidingen geacht de hogere stemmen van een solide baslijn te voorzien. De zogeheten basso continuo. Het strijkkwartet werd vanaf het begin door componisten omarmd. Niets homogener en expressiever dan vier instrumenten van één familie. Opvallend is dat het strijkkwartet in het oeuvre van veel componisten een klasse apart vormt, het is de vorm waarin ze hun diepste gevoelens het meest verfijnd konden uiten.

Beethoven schreef er maar liefst zeventien, ze laten zich beluisteren als een dagboek. De jonge Beethoven is er een vol ‘Sturm und Drang‘, de dertiger Beethoven vindt zijn briljante vorm en de oudere verzoent zich in een ontroerende maar ook wringende klankwereld met zijn moeilijke leven, waarin toenemende en uiteindelijk definitieve doofheid een grote rol speelde. Voor een veelgeplaagd componist als Sjostakovitsj waren de strijkkwartetten hét model om af te rekenen met persoonlijk leed, grotendeels veroorzaakt door het communistische regime dat hem zijn hele leven dwarszat.

De vier Hagens begonnen in de jaren zeventig, maakten internationaal furore in de jaren tachtig en zijn tot op de dag van vandaag een voorbeeld voor de vele jonge strijkkwartetten die de afgelopen decennia in hun voetsporen traden. Violiste Angelika Hagen verliet vlak na de Dvorak-opname het kwartet, zij werd opgevolgd door Rainer Schmidt. Op de vraag of ze - dicht op elkaar als ze letterlijk en figuurlijk zitten - ooit ruzie hebben antwoordt Clemens Hagen: ,,Zelden. En als er eens iets is, lost de muziek dat altijd op.”

Hagen Quartett, Muziekgebouw Eindhoven, Donderdag 1 oktober, 20.15 uur.