Na de schadevergoedingen van de NS: Philips, is het voor jullie ook geen tijd?

Eerst de NS, wie moet er nog meer over de brug komen? ,,Philips.” Het rolde deze week tijdens een interview voor Radio 1 soepeltjes uit de mond van de voorzitter van het Nederlands Auschwitz Comité, Jacques Grishaver. Hij vindt dat Philips zou moeten nadenken over het maken van een gebaar naar de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog.

Aanleiding is het besluit van de NS om individuele schadevergoedingen te betalen aan overlevenden van de Holocaust en nabestaanden. Het spoorbedrijf zou miljoenen hebben verdiend aan het vervoer van joden naar Kamp Westerbork.

Dat juist Philips nu eens goed in de spiegel zou moeten kijken, lijkt in eerste instantie opmerkelijk. Frits Philips kreeg in 1996 nota bene de Yad Vashem onderscheiding voor het redden van joodse Philips-arbeiders. Volgens overlevenden probeerde Philips zijn werknemers te beschermen tegen de Duitsers. Met het opzetten van een industriële werkplaats in Vught werden joodse arbeiders voor transport naar Duitsland behoed. Dat spaarde uiteindelijk honderden mensenlevens.

Het is een belangrijke kanttekening die Grishaver ook tijdens het radio-interview al maakt. ,,Maar Philips kan ook in de spiegel kijken en onderzoeken of er in die jaren ook is verdiend”, zegt de Comité-voorzitter in een reactie. Hij krijgt bijval van oorlogsonderzoekers die erop wijzen dat dit gezien de leeftijd van overlevenden de laatste kans is voor het ontvangen van een vergoeding maar ook voor het kunnen vertellen van verhalen. De geluiden zijn niet nieuw: critici roepen al tientallen jaren dat Philips zich destijds te coöperatief heeft opgesteld.

In 1940/1941 leverde het concern voor bijna tien miljoen gulden aan het Duitse leger, op een omzet van ruim 71 miljoen. Een jaar later was dat gestegen tot dik 27 miljoen op een jaaromzet van bijna 110 miljoen. De Philipsfabrieken die radiobuizen bleven produceren exclusief voor het Duitse leger was de reden voor het Sinterklaas-bombardement, de komende week 76 jaar geleden. Daarbij stortten tientallen Britse bommenwerpers hun explosieven over Eindhoven uit. 

Vice-voorzitter Ronny Naftaniel van het Centraal Joods Overleg (CJO) noemt Philips desalniettemin niet het meest gelukkige voorbeeld van bedrijven die net als de NS in de spiegel zouden moeten kijken. ,,Philips heeft geprobeerd om zoveel mogelijk mensen te beschermen. Die situatie is op geen enkele manier te vergelijken met de NS die wist waar de treinen naartoe gingen”, aldus Naftaniel. ,,Bovendien heb ik niet de indruk dat het Philips-commando in Vught tegen afbraakprijzen heeft moeten werken, hun lonen werden zelfs gewoon doorbetaald.” 

Nee, wat Naftaniel betreft zijn er eerst anderen aan de beurt voordat naar Philips gekeken mag worden. ,,De rol van gemeenten, Eindhoven bijvoorbeeld. Na terugkeer van onderduikadressen of concentratiekampen werden bij veel Joden achterstallige erfpacht en renteboetes geïnd.” Daarom heeft het CJO deze week in een brief de Vereniging van Nederlandse Gemeenten opgeroepen haar leden te vragen onderzoek te doen naar het gemeentelijke erfpachtbeleid. 

Voor Philips is de stap van NS in elk geval geen reden om een onderzoek in te stellen. ,,Er is tijdens de Tweede Wereldoorlog onder grote druk een werkplaats ingericht”, aldus een woordvoerster. Philips is ook nog niet benaderd door mensen die aandringen tot actie. ,,Als dat wel gebeurt, gaan we natuurlijk het gesprek aan.”