Vergelden om te vergelden is verkeerd

Rechters die ondanks hoge eisen van het Openbaar Ministerie aarzelen om onvoorwaardelijke celstraffen op te leggen: het kan in het belang van de samenleving zijn.

Op 4 oktober veroordeelde de Bossche rechtbank een man voor brandstichting tot een lange voorwaardelijke straf en de maximale taakstraf van 240 uur. Twee weken eerder had de officier van justitie 15 maanden gevangenisstraf gevorderd waarvan 5 voorwaardelijk: dus 10 maanden zitten.

In de motivering van haar straf verweet de rechtbank de officier van justitie onvoldoende oog te hebben voor de positieve ontwikkelingen die de verdachte had laten zien sinds zijn voorlopige hechtenis was geschorst. De officier van justitie had het in het requisitoir bij herhaling over 'rekeningen die moesten worden vereffend', ter onderbouwing van de eis tot een niet misselijke onvoorwaardelijke straf. Het vereffenen van rekeningen betekent niets meer en niets minder dan dat er moet worden vergolden.

Het is zomaar een voorbeeld, maar in uitspraken zien we steeds vaker afwijkende visies op bestraffing van de rechters en het Openbaar Ministerie. Het OM staat voor de vergelding en de rechter kijkt veel meer naar de mogelijkheid om de kans op recidive te beperken: wat heeft deze verdachte nodig opdat hij niet weer in de fout gaat? Zonder dat daarvoor natuurlijk een garantie is te geven.

Als een verdachte laat zien dat hij zich positief ontwikkelt na het plegen van het strafbaar feit, medewerking verleent aan het opsporingsonderzoek en/of verantwoordelijkheid neemt voor zijn foutieve gedrag en uitdrukkelijk te kennen geeft daarmee te willen stoppen, dan is een rechter steeds terughoudender met het opleggen van een onvoorwaardelijke gevangenisstraf. In het besef dat zo'n straf die positieve ontwikkeling behoorlijk kan dwarsbomen. Het is niet zo dat de rechter allerlei spijtbetuigingen voor zoete koek slikt, want er worden zeer forse voorwaardelijke gevangenisstraffen opgelegd. Als de verdachte opnieuw in de fout gaat, wordt die eerder opgelegde voorwaardelijke straf bij de nieuwe veroordeling opgeteld.

Hetzelfde kan trouwens gezegd worden over de voorstellen van het nieuwe kabinet om het automatisme van de voorwaardelijke invrijheidstelling af te schaffen. Ook hier is het risico dat veroordeelden op vrije voeten komen zonder dat hen nog een straf boven het hoofd hangt als ze opnieuw in de fout gaan.

Ik vind het zeer toe te juichen dat rechters terughoudend zijn bij het opleggen van onvoorwaardelijke celstraffen. Verdachten kunnen aantonen dat ze het echt anders willen doen. Als ze eerst allerlei straffen moeten uitzitten omdat er dient te worden vergolden, ondermijnt dat de kans dat ze kiezen voor een meewerkende houding en een andere opstelling tegenover het slachtoffer. En het betekent van de andere kant ook dat als verdachten geen verantwoordelijkheid nemen, ze alsnog het volle pond kunnen krijgen.

Er is nog een ander positief aspect te benoemen. Advocaten adviseren hun cliënten vaak te zwijgen of te ontkennen, in ieder geval tot het dossier op tafel ligt. Zo gokken ze erop dat het bewijs niet rondkomt, met een vrijspraak als gevolg. Maar of dat gebeurt is meestal ongewis omdat zeker niet altijd een volledige inschatting en waardering valt te geven van het bewijsmateriaal dat voorhanden is.

Als er nu een optie is dat de verdachte een onvoorwaardelijke gevangenisstraf (deels) kan ontlopen door een geheel andere opstelling te kiezen, dan zal de advocaat ook deze optie aan zijn cliënt moeten voorleggen.

Het is onmiskenbaar dat het advies om te zwijgen of te liegen de criminele inborst stimuleert. Een advocaat die de verdachte wijst op een geheel andere insteek doet ook een appel op iemands verantwoordelijkheid. Zo wordt er iets goeds gestimuleerd. Wat is daarop tegen?