Er is geen ontkomen aan: we moeten onze maatschappij opnieuw ontwerpen. Huizen bouwen zonder gas, geen vervuilende en eindige delfstoffen als gas, olie en kolen gebruiken. ,,Energie is nodig, maar die komt van wind en zon, zegt Harry Lintsen (68), emeritus hoogleraar industriële geschiedenis aan de TU Eindhoven.

Hij leidde zeven jaar lang een onderzoeksgroep van wetenschappers en economen. Zij brachten de industriële ontwikkeling vanaf 1850 in kaart met een vooruitblik tot 2050. De groep kreeg daarvoor een subsidie van 770.000 euro van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).

Het karwei is nu klaar. Het resultaat ligt bij Lintsen thuis in Eindhoven op tafel: een vuistdik boek onder de titel De kwetsbare welvaart van Nederland, 1850-2050. Vandaag ligt het boek in de winkel. Op 4 april volgt een presentatie waar Jan Mengelers, bestuursvoorzitter van de TU/e, het boek overhandigt aan Ton Nelissen, voorzitter van de raad van commissarissen van Brainport. Ook bestuurders van soortgelijke samenwerkingsverbanden in Amsterdam, Utrecht en Zuid-Holland krijgen een exemplaar. Ook Eric van Schagen, de directeur van Simac Techniek uit Veldhoven, is erbij omdat zijn bedrijf de uitgave van het boek financieel heeft ondersteund.

De zwaarte van de presentatie tekent het belang van de studie. Want die geeft de weg aan die Nederland de komende jaren moet volgen om de welvaart op peil te houden en tegelijk het massieve gebruik van niet-duurzame energie en grondstoffen te beëindigen.

Aangeschoven is Frank Veraart (47), docent techniekgeschiedenis aan de TU/e en co-auteur van het boek. Hij richtte zich vooral op de stand van zaken in het Nederland van de twintigste eeuw.

De periode van 1900 tot 1950 was vooral een verhaal van armoede, ziekte, voortijdige dood, uitbuiting en uiteindelijk opbouw. Ruw onderbroken door twee wereldoorlogen met daartussenin een economische depressie die wereldwijd diepe sporen trok. Maar keer op keer rechtte het land de rug en kwam het met een nationaal antwoord.

Veraart wijst op het kabinetsbesluit in 1918 om een eigen staalindustrie, de Hoogovens, op te zetten omdat de import van staal uit omliggende landen tot stilstand kwam. Toen hetzelfde gebeurde met de import van kolen uit Engeland en Duitsland werden de Staatsmijnen opgericht en gingen in Limburg de mijnen open. Omdat landbouwgrond schaars werd, zijn de IJsselmeerpolders drooggelegd in de voormalige Zuiderzee.

Lintsen en Veraart willen maar zeggen: als het echt nodig is komt het land wel in actie. En die situatie is nu ook aan de hand. In 2030 moet Nederland voldoen aan Europese afspraken voor terugdringen van uitstoot van schadelijke stoffen en gebruik van hernieuwbare energiebronnen. In 2050 moet de omslag naar een volledig duurzame samenleving zijn gemaakt.

De auteurs komen niet met een pasklaar plan om Nederland klaar te stomen voor een circulaire, ofwel gesloten, economie. Dat wil zeggen dat we niet meer energie gebruiken dan we opwekken en dat we geen grondstoffen gebruiken die hier of elders op de wereld schade veroorzaken. Maar ze geven wel de randvoorwaarden aan. Lintsen: ,,Ik hoop dat die duidelijk zijn: zorgen voor natuur en grondstoffen."

Dat wordt 'een klus van lange adem', schrijven de auteurs. ,,De overgang gaat pijn doen", waarschuwt Lintsen. ,,Dat is geen doemscenario, maar een grote maatschappelijke uitdaging die nodig is." Veraart vult aan: ,,De samenleving zal niet ongelukkiger worden. De mens is flexibel." Om het concreet te maken schetst Lintsen wat er kan gebeuren in de agrarische sector. ,,Er is niet één concept dat je kunt opleggen, maar wel allerlei initiatieven op onderdelen. Je kunt bijvoorbeeld een faire trade-afspraak maken met Brazilië over een zo verantwoord mogelijke productie van soja als grondstof voor diervoedsel. Of je gaat op zoek naar vervangende gewassen die je hier kunt verbouwen. Of we gaan toch weer voedselafval gebruiken voor varkensvoer. Meer biologische landbouw. De consument gaat minder vlees eten, stapt over op kweekvlees of gaat insecten eten."

Een overgang naar een duurzame samenleving schept ook kansen, stelt Lintsen. Hij wijst op het succes van zonneauto Stella, ontworpen door TU/e-studenten. Een bedrijfje is nu bezig om die auto op de markt te krijgen. ,,Dat zou zomaar een nieuw Philips of ASML kunnen worden. Een ander voorbeeld: onze kennis op waterveiligheid wordt nu internationaal uitgebaat."

Veraart: ,,Dat is de wortel die het ezeltje vooruit krijgt. Maar er is ook een stok: andere landen doen dit al. Nederland is in Europa niet het beste jongetje van de klas. Sterker, we lopen achteraan. Als wij niets doen, dan gaan andere landen eisen aan ons stellen."

Harry Lintsen, Frank Veraart, Jan Pieter Smits en John Grin, 'De kwetsbare welvaart van Nederland, 1850-2050, naar een circulaire economie'. Prijs: 39,99 euro. Uitgeverij Prometheus. ISBN 978 90 446 3644 4. Meer info op deze website.