Het verlammende 'FOEI'

Voordat ik aan dit stuk begon, raadpleegde ik eerst Google, voor het zoeken van achtergrondinformatie. Nadat ik 'mag niet' intypte, verscheen als eerste treffer de link van het digitale puzzelwoordenboek. Daar las ik het meest voor de hand liggende synoniem van de kreet 'mag niet', geschreven in kapitalen: FOEI.

De reden waarom ik deze term opzocht op Google was een tweet die ik onlangs voorbij zag komen. In die bewuste tweet beschreef PVV-senator René Dercksen daadkrachtig wat er tegenwoordig allemaal 'niet meer mag'. Enkele voorbeelden die hij benoemt zijn aantoonbaar discutabel, oftewel in elk geval objectief qua uitleg: vlees eten mag niet (meer), plastic mag niet (meer), vliegen mag niet (meer), autorijden mag ook niet (meer). Daarna volgden meer gevoelige zaken die reeds veel discussie teweegbrachten in, met name, de subjectiviteit van de social media-krochten en soms zelfs reikten tot het Journaal. Zoals: Zwarte Piet mag niet (meer), kerstboom mag niet (meer), blanke vla mag niet (meer), jongens- en meisjeskleding mag niet (meer), heren/damestoilet mag niet (meer), et cetera.

Het moge duidelijk zijn dat het niet bleef bij deze tweet. Een dag en negentien uur later was zijn 'mag niet-tweet' reeds 740 keer geretweet, 1317 keer geliket en hadden 165 mensen de moeite genomen om erop te reageren. Het hoge 'FOEI-gehalte' in dit berichtje was blijkbaar voor velen de aanleiding geweest om hun sympathie te uiten en de herkenbaarheid van de inhoud te delen. En ergens waar luid 'DAT MAG NIET' wordt geroepen, daar zal onherroepelijk een tegenbeweging ontstaan die zich keert tegen datgene dat zogenaamd niet zou mogen. Iets wat zorgt voor nieuwe inzichten maar tevens ook voor opstandigheid, nonchalance en beperkingen.

Dat iedereen in meer of mindere mate bekend is met de 'FOEI-term', komt voort uit de opvoeding en het onderwijs dat we hebben genoten. In de jongste levensfase zal een kind dagelijks met een grote regelmaat krijgen te horen dat iets niet geoorloofd is en dus ook moet worden afgeleerd: 'FOEI, dat mag niet! Door dit te blijven herhalen, zal een kind waarden en normen leren en overnemen van zijn of haar ouders, om hiermee vervolgens de wereld op een passende manier te laten zien dat het bestaat en iets kan gaan bijdragen aan de maatschappij.

Als leraar sta ik bij de schoolse opvoeding van alle leerlingen, die onder mijn hoede mogen proeven aan het bedenken van concepten, het uitbeelden van deze ideeën in woord en beeld en het evalueren van deze processen, vaak ook voor bepaalde ad-hoc-beslissingen die een leerling al dan niet een bepaalde route doen inslaan. Afhankelijk van gedrag en inzet tijdens het vervaardigen van een opdracht, betrap ik mezelf nog regelmatig op functioneren vanuit de 'FOEI-modus'. Hierbij moet onderscheid worden gemaakt tussen een noodzakelijke en pedagogisch 'mag niet' en een creatief beperkende 'FOEI'.

De pedagogische variant komt voort uit het etaleren van bepaald ongewenst en/of onveilig gedrag van leerlingen, waarbij de schoolregels en/of de veiligheidsregels in het gedrang kunnen komen. Een onveilige werkhouding in een praktijklokaal hoort gecorrigeerd te worden. Veiligheid staat namelijk voorop. Met creatieve beperkingen behoor je daarentegen als leraar soepel om te gaan en kun je opereren vanuit een setting waarin veel mogelijk is. Helaas is dat in veel gevallen nog not done. Het zijn met name de cognitieve langetermijndoelen en examenvoorschriften die een creatieve houding vaak in de weg kunnen staan en regelmatig een indirect en verlammend 'FOEI' laten horen. Het is dan ook kwalijk dat tijdens het beantwoorden van (meerkeuze)vragen meestal maar één antwoord goed wordt geteld, dit terwijl er vaak andere manieren zijn die ook met een ander antwoord zijn op te lossen. Het corrigeervoorschrift beslist in dat geval echter anders. Er wordt geen ruimte gegeven voor andere inzichten die wellicht op een creatievere manier ook goed kunnen zijn. Er volgt dan meestal een 'mag niet', in de vorm van een rode streep door het antwoord. Leerlingen moeten veelal voldoen aan de cognitieve eisen der eenheidsworst.

Het moge duidelijk zijn dat men met veel 'mag niet's' in een maatschappij onnodig weerstand zal blijven oproepen. Weerstand die creativiteit en denken in andere oplossingen en mogelijkheden de kop in zal drukken. Laten we dan ook vanaf nu proberen af te spreken dat wanneer mensen zich houden aan de wet en kunnen instaan voor hun eigen én andermans veiligheid, er veel mogelijkheden moeten kunnen zijn om te ontplooien als autonoom mens, in een tijd waarin tolerantie en creativiteit hoogtij horen te vieren. En waarin het positieve meer benoemd mag worden dan het negatieve.

Kijken wat er dan gebeurt.