‘Moeders bestempelen als de geweldigste vrouw op aarde? Wees redelijk: je bent dat niet’

Een miskraam? Joh, in ieder geval kun je zwanger worden. Soms best zwaar, dat moederschap? Wees blij dat het je gegeven is. Een scheiding? Er wilde tenminste iemand met je trouwen! Het zijn voorbeelden van zogenaamde giftige positiviteit. Canadese wetenschappers (Sokal, Trudel, & Babb, 2020) beschrijven toxic positivity als het ‘afwijzen, ontkennen of verdringen van elke erkenning van stress, negativiteit en kenmerken van trauma’.

Het fenomeen duikt veelvuldig op bij de thema’s onvruchtbaarheid, moederschap en opvoeding, zegt Whitney Goodman, een Amerikaanse populaire psycholoog die het boek Toxic Positivity schreef. ,,Met giftige positiviteit zet je het gesprek stil met clichés over hoe mooi en waardevol het moederschap is, en je dwingt ook de ander om niet verder te denken.” Goodmans is zwanger als ze haar boek schrijft - en nee, ze geniet niet van elke minuut. ,,Zodra je vertelt dat je zwanger bent wordt er door iedereen dankbaarheid geëist: door je familie, vrienden, sociale media, reclames, overal.” Je geniet niet van elk aspect van het ouderschap, zegt Goodman, sommige zaken moet je gewoon maar doorstaan en tolereren.

,, Als ik tijdens mijn zwangerschap klaagde kreeg ik deze klassiekers te horen: Geniet van elke minuut, wees dankbaar dat je kinderen kunt krijgen, elk kind is een geschenk, zoveel mensen zouden in jouw schoenen willen staan en zwangerschap is magisch.” Ze is dankbaar, zeker, zegt Whitman, maar wilde haar frustraties ook kwijt. ,,Je kunt dankbaar zijn én last hebben van zwangerschapskwalen en moeilijke kanten van het ouderschap. Ontkennen dat het zwaar is, zorgt weer voor schaamte bij de ander.” Een ‘soul sucking spiral’, noemt de Amerikaanse psycholoog het.

Gifitig: een beetje overdreven? Deze vorm van positiviteit zo noemen is misschien heel Amerikaans, maar ontkenning van je emoties, zegt De Heer, kan je echt depressief, angstig en dus ziek maken. De GZ-psycholoog richtte The Mental Move op, een psychologiepraktijk gericht op preventieve psychologische zorg voor werknemers. Je kunt er maar beter alvast bij zijn als je thermometertje donkergroen tot lichtoranje uitslaat in plaats van donkerrood, vindt de psycholoog. 

,,Door je krampachtig en verbeten te focussen op positiviteit, steeds maar star die silver linings op te zoeken, ben je emotioneel niet erg flexibel. Het kan namelijk maar één kant op: die van doorzetten, vooruit kijken, schouders eronder en jezelf streng toespreken: ‘zo erg is het allemaal niet’. Dat houdt niemand vol.” Ook in Nederland leven we in een positiviteitscultuur, vindt De Heer - als iets negatief is doen we er maar snel afstand van. ,,Als je alles wegmasseert wat negatief is, niet wil nadenken over wat je verdrietig of angstig maakt en dat wat moeilijk is vermijdt, kun je daar echt ziek van worden.”

Moederschap, zegt psycholoog De Heer, is zó’n kwetsbaar thema, je wil het zo graag goed doen en het is ook zo’n belangrijke taak dat de moeilijke kanten ervan benoemen oncomfortabel wordt gevonden. ,,In mijn praktijk zie ik veel vrouwen die nog worstelen met hun identiteit als moeder. Ze zijn na dat heftige eerste, tweede jaar pas een beetje aan het landen en aan het terugkijken naar hoe zwaar het was, wat ze hebben verloren, naar de teleurstelling dat het niet liep zoals ze hadden gehoopt.”

Die zware emoties onmiddellijk wegzetten met: ‘Hey maar gezonde baby, blij zijn’: dat helpt niet, zegt ook verloskundige Margot van Dijk. ,,Toxic positivity zie je veel tijdens de zwangerschap en in het kraambed. Het kan echt wel een tikkie minder. Moeders hoeven we niet steeds te bestempelen als superwomen en de geweldigste vrouw op aarde. Wees redelijk: je bent dat niet. Niemand kan die lat halen, en dat zorgt weer voor het gevoel van falen.”

Vooral in het kraambed is die positiviteit all over the place, merkt de verloskundige. ,,Genieten maar, genieten genieten, klinkt het continu. Vooral de wat oudere generatie heeft er een handje van - ze zijn zelf vergeten hoe zwaar die eerste tijd óók is. Natuurlijk geniet je van je baby, maar het kan ook hartstikke heftig zijn.” Niet dat je helemaal down op dat kraambed die beschuit met muisjes moet eten, maar doe een beetje voorzichtig, aldus Van Dijk. ,,Vraag gewoon eens hoe het vandaag gaat, zonder die druk op te voeren van het genieten. Als vrouwen onder elkaar ook steeds blijven benadrukken hoe mooi hun bevalling, hun gouden uurtje of hun kraamtijd was, biedt dat geen ruimte voor een minder rooskleurig verhaal.”

De Heer: ,,Positief zijn wordt bewonderd. ‘Wat een doorzetters zijn moeders toch, hoe doet ze het allemaal?’ Het archetypische beeld van de moeder die maar geeft en geeft, dat houden we in stand. En dan staat ze ineens aan de rand van dat ravijn en klopt ze aan bij de GGZ. Waar overigens niet wordt opengedaan, omdat er al een heel lange rij staat. Laten we daar niet op wachten.” Zoek naar balans, benadrukt De Heer. ,,Af en toe relativeren is helemaal niet verkeerd, net als afleiding zoeken. Maar veel van die silver linings die we steeds maar zoeken komen voort uit angst. Durf naar je negatieve, moeilijke emoties toe te gaan, al maakt het je angstig. Bekijk ze, reflecteer, in plaats van er onmiddellijk afstand van te nemen.”