Dienstplicht terug, ook goed voor de zorg

Zucht. Het is zo vaak gebeurd dat verlamming het bijna wint van woede. Het zoveelste verpleeghuisincident. Mishandeling van patiënten ditmaal, in afdeling Varenhof van verpleeghuis Bernardus. Bernardus scoort aardig op de Volkskrant-kwaliteitsranglijst: plaats 74 van de 350 (verpleeghuizen.volkskrant.nl). Het personeel heet bekwaam en is volgens 89 procent van de patiënten betrouwbaar. Tot zover de waarde van prestatielijstjes. Ook wat er op volgde is overbekend. Inspectie boos, afdeling dicht, daders op non-actief, staatssecretaris geschokt, Tweede Kamer woedend.

Rechts ziet slecht management en eist meer controle en straf. Links ziet geld- en personeelstekort, en eist meer geld en mensen. Rechts wint altijd. (De PVV mocht willen dat de linkse kerk invloedrijk was!) Heel soms komen dieperliggende problemen ter sprake: het is moeilijk gemotiveerd te blijven want dementen gaan hoe dan ook achteruit. Een motiverende manager kan wonderen doen maar managers worden meer afgerekend op geld.

De komende jaren zullen misstanden in de zorg slechts verergeren. Alle seinen staan op rood. Niet alleen in Nederland maar ook in andere ver ontwikkelde verzorgingsstaten. Europese onderzoekers en beleidsmakers waarschuwen daarvoor tijdens een conferentie eind april in Amsterdam (www.careconference.eu). Vergrijzing, stijgende kosten en personeelstekorten resulteren in drastische reductie van beschikbaar geld en dus personeel per patiënt. De oplossingen die daarvoor op stapel staan zijn zo riskant dat politici er weinig bij te winnen hebben om ze breed uit te meten. Met bezuinigen en een dosis kleinschaligheid komen we er wel, suggereren ze liever. Maar intussen worden er in stilte riskante oplossingen voorbereid. Zoals inhuur van migrantenwerkers uit Roemenië, Polen, de Filipijnen of India. Dat wordt moeilijk communiceren, zelfs als ze Nederlands leren, want dementerenden vallen vaak terug op het dialect uit hun jeugd.

Ook zal er van vrijwilligers steeds meer gevraagd worden, op steeds minder vrijwillige basis. 'Vrijwilliger' wordt een verzamelterm voor allerhande onbetaalde krachten, van klassieke vrijwilligers tot en met inburgeraars, maatschappelijke stagiairs, taakgestraften en bijstandsgerechtigden.

Het beleid rekent nog het meest op familieleden. Zij zullen letterlijk in de zorg worden ingeroosterd, zoals nu soms in ziekenhuizen al gebeurt. Heb je in 2016 een dementerende vader in een zorginstelling, dan heb je in het weekend hele dagen 'dienst'. Om 8 uur aantreden en om 4 uur overdragen. Je zorgt niet alleen voor je vader maar voor de hele afdeling. Een bonte, verwarrende stoet mensen aan zijn bed. Bijna niemand die hem nog goed kent.

Rijke mensen zullen zich van de publieke zorg afkeren. Zij regelen privézorg in villa's in lommerrijke omgeving met een keur aan goed betaalde zorgverleners. Daar krijg je geen schort om als je bij je vader op bezoek komt. Ziedaar het einde van de publieke aandacht voor misstanden. Want de dementerende moeder van de portier ligt nog wel mishandeld of ondervoed uren in haar luier, maar wat weet de hoofredacteur daar nog van? Zijn dementerende moeder luistert intussen gewassen en gekapt naar Bach bij een Engelse high tea.

Deze ingrijpende transformatie van de verzorgingsstaat voltrekt zich in vele Europese landen, sluipend en schoksgewijs. Er is nergens een referendum over geweest. Er is zelfs geen publiek debat over. Wel over incidenten natuurlijk. Terwijl ik dit schrijf, debatteert de Tweede Kamer over de misstanden in Bernardus. Maar structurele veranderingen blijven onbesproken.

Er is maar één hoop: herinvoering van de militaire dienstplicht (m/v). Want met de dienstplicht keert ook de dienstweigeraar terug. Die heeft eerder humanitaire revoluties in de zorg ontketend. In de VS zorgden publicaties over misstanden van geschokte dienstweigeraars in de jaren veertig voor massale publieke aandacht. In de jaren zestig gebeurde hetzelfde in Nederland. Dienstweigeraars waren hoger opgeleid dan andere verzorgenden en hadden geleerd te schrijven. Als passanten werden ze niet gehinderd door de angst dat kritische geluiden hun carrière zou ruïneren. (Vaak bleven ze trouwens hangen en wijdden hun hele loopbaan aan zorgverbetering.)

Nu ons leger zo moet bezuinigen is dat misschien een mooie win-win situatie: de militaire dienstplicht terug, ook goed voor de zorg.

Evelien Tonkens is bijzonder hoogleraar actief burgerschap.