Hoe wandelen volkssport nummer één werd

,,De echte vierdaagse heeft zóveel sfeer’’, vertelt tweede luitenant Thomas Kloosterman van Defensie. Hij was in 2019 een van de 5900 militaire deelnemers. Zo’n 47.000 lopers liepen er dat jaar mee, afkomstig uit 73 landen. ,,Ik was een beetje sceptisch toen ik over de Alternatieve Vierdaagse hoorde. Je mist de mensen langs de route en ik was benieuwd hoe dat zou zijn. Maar vorig jaar hadden we een gave groep, we hebben elkaar gemotiveerd.’’ 

Het beviel zo dat dezelfde militaire groep deze zomer weer op pad gaat, opnieuw in militair ornaat en weer met bepakking op de rug. Net als vorig jaar maken de militairen tussenstops op bijzondere plekken. Toen op militaire begraafplaatsen, waar ze ceremonies hielden. ,,Het is net alsof we teruggaan naar waar de Vierdaagse ooit is ontstaan: toen liepen er ook militairen, en was het allemaal nog niet zo groot.’’

Waar ter wereld je ook zoekt, nergens anders vind je een fenomeen als de vierdaagse. Dat ontdekte de Amsterdamse sporthistoricus Jurryt van de Vooren. ,,Vierdaagsen, bedoeld om met z’n allen een gezamenlijke prestatie van formaat te verrichten, zijn echt een fenomeen van hier.’’ Toch kent hij één andere plek waar ook een vierdaagse is gelopen: in Guinee-Bissau. ,,De vierdaagse begon daar toen de Nederlandse honorair consul zich er in 1998 wilde voorbereiden op de Nijmeegse Vierdaagse. Een volkomen schitterend verhaal, natuurlijk.’’

Gewandeld werd er al langer, maar een sportieve uitdaging werd wandelen voor het eerst rond 1910, toen nog onder een selecte groep die lange afstanden wilde lopen. Van Rotterdam naar Nijmegen bijvoorbeeld, of van Parijs naar Straatsburg. Het was een verzuilde bezigheid: lopers gingen met gelijkgestemden de weg op. Arbeiders bij arbeiders, katholieken bij katholieken. Net als nu vonden wandelaars toen al dat deze beweging goed was voor lijf en leden. ,,Lucht en licht, daarom vonden mensen dat ze naar buiten moesten’’, zegt Van de Vooren. ,,Vooral de arbeider zat toen nog hele dagen in het donker en in de herrie om vieze dingen te doen en repeterende handelingen te verrichten.’’ 

De verzuiling verdween: wandelen werd ook iets om zelf te doen, alleen of in klein comité, helemaal niet georganiseerd. Tegenwoordig wandelen Nederlanders gemiddeld een keer per week, en dan het liefst met z’n tweeën. Maar de laatste jaren zijn ook collectieve ervaringen opvallend in trek. Trajecten als het Limespad, dat 275 kilometer lang langs Romeinse overblijfselen voert, of de 500 kilometer van het Pieterpad (van Pieterburen in Groningen tot de Sint-Pietersberg in Limburg) staan op veel bucketlists. Bij de startpunten is het op drukke dagen soms zelfs ‘filelopen’. 

,,Ik liep onlangs op een zaterdag de eerste twee etappes van het Pieterpad’’, vertelt Paul Sanders, directeur van de Koninklijke Wandelbond Nederland. ,,Er rijdt daar een busje waar zes mensen in kunnen naar de start van het traject, stond er in het boekje. Dat past nooit, dacht ik! Ik zag veel te veel andere lopers bij de halte. Maar toen stopte er opeens een enorme Arrivabus, die al tot de nok toe vol zat met wandelaars.’’ De directeur paste er nog nét bij. ,,Vroeger leek de wandelsport voorbehouden aan vrouwen met afritsbroeken en oranje haar. Nu zien we dat jonge mensen het hebben ontdekt. Wandelen is hip.’’ 

Uit onderzoek blijkt dat mannen het inmiddels net zoveel doen als vrouwen. ,,Wij onderscheiden drie types wandelaar’’, doet Sanders uit de doeken. ,,De gezondheidswandelaars: dat zijn er zo’n 4,5 miljoen. Die wandelen om fit te worden of fit te blijven. Ook is er een enorme groep recreatiewandelaars, zo’n 6 miljoen. Die groep wil contact met de natuur, en vindt het sociale van wandelen belangrijk. De derde groep bestaat uit sportwandelaars. Dat zijn de mensen die kilometers vreten en medailles sparen.’’ In totaal zijn dat er 2,5 miljoen, schat Sanders, die zegt dat vooral de recreatiegroep groeit. ,,Mensen zijn op zoek naar een prikkelarme omgeving. Zeker het lopen van langere afstanden is een spirituele ervaring, je wordt erg op jezelf aangewezen.’’

 In veel gevallen zijn dat soort langere wandeltochten er voor een goed doel. Neem de Nacht van de Vluchteling, een 40 kilometer lange sponsorloop. Of de Egmond Wandel Marathon, 30 kilometer wandelen voor het Reumafonds. Op dewandeldate.nl zijn tochten te vinden bij bijna ieder goed doel, van kanker onderzoek tot het diabetesfonds. 

Toch hoef je geen 40 kilometer te lopen om er ook mentaal van op te kikkeren. ,,Vijf minuten wandelen loont al de moeite’’, vertelt Agnes van den Berg, hoogleraar natuur beleving aan de Universiteit van Groningen. ,,Het groen heeft een therapeutisch effect op mensen. Heb je een opkikker nodig? De eerste vijf minuten hebben de sterkste effecten op je stemming. Die geven je meteen een boost. Als je gestrest bent, kun je zo tot rust komen. Twee uur per week wandelen in een rustige, groene omgeving is de aanbevolen dosis voor positieve effecten.’’ 

Wandelaars van uitdagende tochten als de Vierdaagse van Nijmegen of de Kennedymars (80 kilometer in 24 uur) herkennen dat effect. Pietsje Hannema uit Friesland is daar een van: zij loopt de Vierdaagse van Nijmegen jaarlijks op een prothese. Op haar 25ste werd een tumor in haar been ontdekt. ,,Ik stond midden in het leven’’, zegt Hannema, nu 54. ,,Ik had drie jonge kinderen. De jongste was 2, de oudste 11. Ze hadden me heel hard nodig. Maar mijn onderbeen moest worden geamputeerd, en ik belandde opeens in een rolstoel.’’ Hannema raakte ‘totaal geïsoleerd’, vertelt ze. ,,Daar had ik het verschrikkelijk moeilijk mee. Als het wandelen niet meer vanzelfsprekend is, en je op een dag niet meer kunt lopen, dan heeft dat zo’n impact op je leven.’’ 

Na tien jaar kreeg ze een prothese. Er werd een pin in haar bovenbeen verankerd om het kunstledemaat aan vast te klikken. De gewenning verliep moeizaam en het was ook spannend: accepteert een lichaam zo’n ingreep wel? ,,Ik heb keihard geknokt om die prothese te kunnen gebruiken. Ik wist: ik krijg mijn leven weer een beetje terug. Op den duur haalde ik de 10 kilometer. Toen dacht ik: er zit dus meer in dan ik dacht. Ik ben de grenzen verder gaan verleggen en 20 kilometer gaan lopen. Toen zei mijn revalidatiearts, die het wonderbaarlijk vond dat dit lukte en die graag in het openbaar wilde laten zien wat zo’n prothese kan betekenen: ‘Loop de Vierdaagse, dan ga ik je verzorgen.’ Ik ben keihard gaan trainen om vier dagen achter elkaar 30 kilometer te kunnen lopen. Dat was helemaal niet vanzelfsprekend.’’ 

Maar het lukte, en in 2017 liep Pietsje Hannema bij de Vierdaagse vier keer 30 kilometer, zij het veel langzamer dan andere lopers. ,,Mensen zeiden: doe het niet, kijk nou wat je nu al kan. Ik werd een beetje tegengehouden, maar dat heb ik niet toegelaten. Je kunt soms dingen waarvan je zelf denkt dat het er niet inzit; het is mijn doel dat te laten zien. Ik wilde mezelf terugvinden in het leven.’’ 

Ze genoot van de gesprekken tijdens het lopen. Wat ze leerde: iedere wandelaar heeft wel een verhaal. Als het kan keert ze daarom volgend jaar terug naar Nijmegen. Dan zal ze zelfs 40 kilometer per dag doen, verwacht ze. ,,Ik had nooit gedacht dat ik de kracht zou hebben om dit te kunnen. Dat is echt een openbaring voor me geweest.’’