Historica Lia van Zalinge-Spooren uit Helmond promoveert op jaargeboden in Peelland

Wat er op de Helmondse markt betaald moest worden voor een brood, dat werd ook de prijs die de bakkers in de omliggende dorpen vroegen. Die kwamen daarom elke week kijken. Zo ging dat in de zestiende en zeventiende eeuw. Helmond had toen al een centrumfunctie.

Het is één van de wetenswaardigheden in het proefschrift waarop Lia van Zalinge-Spooren gisteren is gepromoveerd.  De historica (69) dook in de zogenoemde 'Jaargeboden' waarin de gebruiksregels stonden voor de gemeenschappen in Peelland zoals die bestonden van circa 1300 tot 1795. 

,,De Brabantse hertog, maar ook plaatselijke heren, gaven gronden uit die de inwoners gemeenschappelijk mochten gebruiken. Dit tegen een eenmalig bedrag en een jaarlijkse vergoeding. Zo'n collectief kon bestaan uit leden van een parochie, inwoners van een stad of dorp of van meerdere dorpen."

Er waren verschillende namen voor zo'n gemeenschappelijk gebruikte grond. In Peelland werd het meestal gemeint of gemeinte genoemd. ,,Dat gebied was veel groter dan wat we nu onder Peelland verstaan. Ook plaatsen als Schijndel, Veghel en Heeze-Leende behoorden daar toe."

Ze woont zelf in Sint-Michielsgestel, wat juist niet in Peelland lag. ,,Mijn echte kennis ligt toch in Helmond. Ik heb hier zo lang gewerkt." Van Zalinge was in dienst bij de Gemeentelijke Archiefdienst Helmond en later bij het Regionaal Historisch Centrum in Eindhoven. 

In 2013 ging ze met pensioen. ,,Ik had al wat aanzetten gedaan voor dit onderzoek. Daar kreeg ik toen alle tijd voor." De jaargeboden geven een beeld van het leven destijds. ,,Ze bevatten voor de kleine plattelandsgemeenten de oudste gegevens over hoe de samenleving was georganiseerd. Maar ook over zaken als rechtspraak, handel, armenzorg en bestrijding van besmettelijke ziekten. Je komt heel dicht op hoe de mensen leefden."

Hoe kwamen die jaargeboden tot stand? ,,De gerechtigde gebruikers van de gemeint kwamen bij elkaar en bepaalden die. Jaarlijks werd gekeken of er iets veranderd moest worden. Vervolgens werden deze aan de schepenen - de lokale rechters - overhandigd. Die stelden de boetes voor overtredingen vast. En daarna werden de jaargeboden voorgelezen."

Dat gebeurde op een centrale plek: ,,Bijvoorbeeld naast herberg De Groote Leeuw op de hoek Markt-Veestraat in Helmond. Of op Vreekwijk in Deurne. En bij Wolfsputten in Bakel."

Ze geeft een voorbeeld van een gebod: ,,Als je een eik plant in de strook voor een hoeve, dan is het hout voor jou. Maar de eikels zijn voor alle varkens van de gemeint." 

De besluitvorming verandert in de loop der eeuwen. Eerst nemen vertegenwoordigers het over, later de schepenen. Een steeds kleinere groep neemt de besluiten. Zoals wethouders nu in de gemeente?  Van Zalinge: ,,Je kunt het naar nu vertalen. Dat heb ik niet gedaan. Ik ben een historicus."

Lia van Zalinge-Spooren: Gemeint en gemeenschap, Jaargeboden in Peelland (ZHC), circa 1300-1795. Uitgeverij Verloren. ISBN 978-90-8704-704-7  € 39,-