Expositie Museum Helmond: zoveel lelijks achter zoveel moois

Elke expositie betrek je op jezelf, zo steekt de mens nu eenmaal in elkaar. Die arm op dat schilderij doet denken aan hoe vroeger je buurmeisje altijd haar armen hield toen ze voetbalde. En dat abstracte beeld, dat katapulteert je terug naar een vakantie in Italië; geen idee precies waarom - komt het door de kleur, of door de vorm? - maar die associatie is er, en gaat niet meer weg.

De foto’s en films die de drie Canadese kunstenaars Edward Burtynsky, Jennifer Baichwal en Nicholas de Pencier laten zien in de Kunsthal slaan je murw. De drie hebben jarenlang rondgereisd over de wereld en hebben met foto- en filmcamera vastgelegd hoe wij - de mens - omgaan met de aarde.
Een koper-mijn in Amerika, een potash-mijn in Rusland, een gebied waar boomstammen worden gezaagd en een opslagplaats voor olie in Nigeria, maar ook een plastic recycling-berg in Kenia en de enorme Mushin Markt in Lagos, Nigeria. De drie hebben de plekken uitvoerig bestudeerd en vervolgens vastgelegd, onder meer met behulp van kranen, drones en helikopters.

En dus sta je op een zonnige woensdagmiddag in een vrij donkere museumhal te staren naar de meest wonderlijke foto’s; door Burtynsky - geen onbekende in Helmond - soms monsterlijk groot uitgeprint, en scherp tot op de millimeter. Dan zie je op een enorme berg plastic rommel een aantal mensen rustig spulletjes uitzoeken en in tassen stoppen: dat levert allicht nog wat centen op. Bovenop een van de bergen veelkleurige rommel staat een gruizige hond toe te kijken naar wat zijn baasjes allemaal uitspoken. Een andere hond kan het niet meer aanzien en heeft zich verscholen onder de gereed staande motor.

Een paar foto’s verder is, ook weer vanuit vogelperspectief, een olie-opslagplaats te zien, in dit geval een in de Nigerdelta in Nigeria. Kijk je door je oogharen, dan doet het enigszins denken aan een mislukte Jackson Pollock of aan een landschap van Chaim Soutine die zich kwaad heeft gemaakt. Maar, de ogen weer helemaal open, zie je toch echt een meer vol geel-snotterig water, aarde die geen aarde meer is, maar is verworden tot een papperig bruine blub en de stompjes - want meer zijn het niet - van wat ooit bomen waren. Het is van een smerigheid die bijna niet te bevatten is.

Nog zo’n voorbeeld waar de drie Canadezen je bij de lurven pakken met hun fraaie werk om je vervolgens weer rond de oren te slaan met hoe erbarmelijk wij om gaan met onze aardkloot, dat is de foto van een kopermijn in Morenci, Arizona, Amerika. Het is een van de grootste kopermijnen ter wereld.
De foto die van bovenaf een beeld geeft van het mijngebied is van een adembenemende schoonheid. De okers, gebrande sienna’s, blauwe, witte en gouden tonen; ze buitelen over elkaar heen en maken het tot een visueel indrukwekkend spektakel. Maar ook hier is er een dikke maar: afvalwater van kopermijnen is bijvoorbeeld ongelooflijk giftig en draagt daarmee dus ook weer bij aan die gigantische voetafdruk van de mens op de aarde.

Onze invloed op de klimaat, atmosfeer en ecosystemen is dermate groot dat we hard op weg zijn naar het einde. Daarom is deze expo zo confronterend. Want wat de drie kunstenaars laten zien is aan de ene kant bloedmooi; nodigt uit tot goed kijken. Maar vervolgens schiet het schaamrood je naar de kaken, want de foto’s en de films maken maar al te zeer duidelijk dat het menselijk handelen compleet verkeerd uitpakt als we dat handelen niet drastisch veranderen. Ook dat betrek ik maar even op mijzelf. Noodzakelijkerwijs.

‘Antropoceen, Het tijdperk van de mens’; werk van Edward Burtynsky, Jennifer Baichwal en Nicholas de Pencier. Museum Helmond, F.J. Van Thielpark 7, Helmond. Open: din. t/m zon. van 10-17 uur. Tot 12 sept.