Bouwers in mineur door weer een ‘dramatische’ stikstofuitspraak van de rechter

De uitspraak van de hoogste bestuursrechter in de Porthos-zaak is een fikse domper voor bouwers, en ook voor het kabinet. De kans is groot dat bouwprocedures door de uitspraak langer worden. In uiterste gevallen, als er geen stikstofruimte beschikbaar is, zouden projecten niet door kunnen gaan.

De Raad van State stelde vanochtend in haar uitspraak dat de bouwvrijstelling - die kort gezegd betekent dat voor de bouwfase van een project door de bouwer geen vrije stikstofruimte hoeft te worden gevonden - niet voldoet aan het Europese natuurbeschermingsrecht. ,,De Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State kan daardoor niet anders dan constateren dat de bouwvrijstelling niet gebruikt mag worden bij bouwprojecten.”

Hoewel de bouwvrijstelling door deze uitspraak van tafel is, betekent het niet dat er vanaf nu een algehele bouwstop geldt. ,,Net als in de situatie vóórdat de bouwvrijstelling werd ingevoerd, blijft het mogelijk om per project onderzoek te doen naar de mogelijke gevolgen van de uitstoot van stikstof.”

Daarnaast kan voor projecten van ‘groot openbaar belang’ toestemming worden gegeven als daarvoor geen alternatieven zijn en de natuurschade gecompenseerd wordt, stelt de Raad. Al verleende, definitieve vergunningen lopen door de uitspraak ook geen gevaar.

De zaak rond Porthos, een plan voor CO2-opslag onder de Noordzee bij de Rotterdamse haven, was aangespannen door Mobilisation for the Environment (MOB) van Johan Vollenbroek. Die vindt de bouwvrijstelling juridisch onjuist, en daar gaat de Raad van State dus in mee.

De Raad heeft ‘een streep gehaald door een van de geitenpaadjes van het kabinet’, zegt Vollenbroek in een reactie op de uitspraak.

Volgens de Raad van State bepaalt het Europees natuurbeschermingsrecht dat een bouwproject alleen toestemming mag krijgen als uit onderzoek blijkt dat beschermde natuurgebieden er geen schade door oplopen. De bouwvrijstelling voldoet daar dus niet aan. Volgens die regeling, die het kabinet op 1 juli vorig jaar invoerde, hoeft stikstofuitstoot tijdens de bouwfase van een project, zoals die van graafmachines of vrachtwagens, niet te worden gecompenseerd. Terwijl die dus wel terecht kan komen in omliggende natuur.

De uitspraak van de Raad van State is dramatisch voor de bouwsector, stelt branchevereniging Bouwend Nederland. ,,Met het schrappen van de generieke bouwvrijstelling gaat Nederland op slot.”

Door de uitspraak moeten alle nog niet vergunde bouwprojecten opnieuw een individuele milieuvergunning aanvragen. ,,We zijn terug bij af en dit zorgt voor enorme vertragingen met alle schadelijke gevolgen voor huizenzoekers, energietransitie en de Nederlandse economie”, aldus Bouwend Nederland. ,,Alles moet nu gericht worden op het terugbrengen van de stikstofuitstoot.”

Volgens branchevereniging voor huizenbouwers WoningBouwersNL moet woonminister Hugo de Jonge nu duidelijk maken dat er nog gewoon bouwvergunningen kunnen worden afgegeven. Als door de bouw stikstof neerslaat in een kwetsbaar natuurgebied, is nu weer een natuurvergunning nodig. Maar als dat niet zo is, dus niet, benadrukt directeur Coen van Rooyen van WoningBouwersNL. ,,Wanneer een bouwer kan laten zien dat de tijdelijke en beperkte toename van stikstof gedurende het bouwtraject geen significante gevolgen voor de natuur zal hebben, moet het voor alle betrokkenen duidelijk zijn dat het project gewoon kan worden uitgevoerd.”

Als dit punt snel duidelijk wordt gemaakt kan worden voorkomen dat de bouw stil komt te liggen, aldus de branchevereniging.

Het kabinet reageert vanmiddag op de uitspraak van de Raad van State. Regeringspartij de VVD wil dat de doelstelling van het kabinet om tot 2030 100 duizend woningen per jaar te bouwen gewoon doorgaat. Kamerlid Peter de Groot: ,,Laat de minister kijken wat wél kan. De minister moet het land in om per gebied te kijken wat nodig is om bouwprojecten vlot te trekken.‘’

Ondertussen ziet regeringspartij D66 in de uitspraak een reden om haast te maken met het terugdringen van de stikstofuitstoot en het snijden in de veestapel. D66-fractieleider Jan Paternotte, noemt de uitspraak van de Raad van State een 'grote klap voor mensen die betaalbaar willen wonen’. Maar, stelt hij: ‘Voor de politiek geldt: eigen schuld, dikke bult. Dit krijg je van jarenlang wegkijken. Eindelijk is de rigoureuze keuze gemaakt: stikstof halveren in 2030. Nu komt het erop aan. We hebben bestuurders nodig met ruggengraat.’

Regeringspartner CDA benadrukt juist dat de overheid niet tegenover de boeren moet gaan staan. Nu de rechter een streep zet door het bouwbesluit en er voor elk individueel bouwproject moet worden gezocht naar ‘stikstofruimte’, moet er juist beter overlegd worden met boeren, zegt Kamerlid Jaco Geurts. In de zogeheten ‘gebiedsprocessen’ moet dan met boeren worden gezocht naar een oplossing om in de buurt meer woningen te kunnen bouwen.

Coalitiepartij ChristenUnie noemt de uitspraak ‘een harde klap’ voor de energietransitie en woningbouw. ,,Bij beide vraagstukken hebben we juist versnelling nodig in plaats van vertraging, die nu weer dreigt”, zegt Kamerlid Pieter Grinwis. Hij vreest dat overheden en ontwikkelaars ‘weer op boerderijenjacht gaan op het platteland’, om die uit te kopen en zo stikstofruimte te vinden.

Overigens is het Porthos-project door de uitspraak niet volledig van de baan. Het CO2-opslagproject loopt wel vertraging op. De initiatiefnemers van Porthos hebben een berekening gemaakt van de stikstofuitstoot van hun project, maar dat was te laat ingediend. Nu krijgt het MOB van Vollenbroek nog zes weken om hierop te reageren. Daarom is het vonnis van de Raad van State voor Porthos zelfs slechts een tussenuitspraak.

Vollenbroek won de afgelopen jaren al meerdere grote stikstofzaken bij de Raad van State, zoals die rond het Programma Aanpak Stikstof (PAS) in mei 2019 en over de stikstofbesparende stallen afgelopen september. In een interview met deze site stelde Vollenbroek dat zolang het kabinet zich niet aan zijn eigen en Europese natuurwetgeving houdt, MOB wel door moet gaan met procederen. ,,Het is gewoon heel dom. We hebben de verantwoordelijke ministers keer op keer gewaarschuwd: zorg voor een goede wet en houd je daaraan, anders zien we jullie terug bij de rechter. Maar er is sinds 2019 niets concreets in de zin van stikstofreductie gebeurd. Niks!”

Wat is stikstof nu precies en welke invloed heeft het op de natuur en onze wereld?: