Belgen enorm fier op hun frieten

Eén op de drie vindt het de nationale trots van België, méér nog dan bier of chocolade, zo blijkt uit nieuwe cijfers waaruit de Belgische krant Het Laatste Nieuws put. ,,Frieten betekenen voor een Waal hetzelfde als voor een Vlaming: de frietcultuur zit in onze genen. Ze geven ons identiteit”, zegt Peter Scholliers, emeritus hoogleraar aan de Vrije Universiteit Brussel en voedingshistoricus.

,,Ik heb thuis ooit werkmannen gehad uit de streek rond Doornik. Toen ze hun klus geklaard hadden, zeiden ze: ‘Maintenant, on va manger des frites à Louvain.’ Ze kwamen daar op zich niet langs op hun route naar huis, dus ik was verbaasd. Waarom daar? ‘Ze hebben daar de beste frieten van België, meneer.’ Fantastisch toch?”

Drie op de vier landgenoten zetten de goudgele staafjes in de top 3 van Belgische producten waar ze het meest trots op zijn, naast bier en chocolade. Eén op de drie zet de frieten zelfs op de eerste plaats, zo blijkt uit de enquête, in opdracht van een fabrikant van diepvriesfrieten onder duizend Belgen. ,,Geen enkel ander land ter wereld kent die frietcultuur. Ten zuiden van Parijs kom je geen frietkot meer tegen, in het noorden van Frankrijk nog wel en net over de grens in Nederland en Duitsland ook”, zegt Scholliers.

De laatste jaren zijn in België wel veel losstaande barakken verdwenen van pleintjes en dus ging er wel wat charme van de friettraditie verloren. ,,Maar de friet zelf zal altijd populair blijven. De globalisering heeft onze eetcultuur dan wel veranderd, je ziet nu zelfs in de meest banale supermarkt bijvoorbeeld sushi liggen, maar hoeveel mensen bakken er in het buitenland thuis zelf friet? In ons land heeft bijna iederéén een frietketel en olie. Ook dát is identiteit.”"

Waar en wanneer de friet precies is ontstaan, is niet duidelijk. ,,Er zijn veel mythes, zoals het verhaal dat inwoners van Dinant en Namen aan het einde van de 17e eeuw kleine visjes uit de Maas haalden en die in olie bakten. Toen de rivier dichtgevroren was, zouden ze hetzelfde gedaan hebben met aardappelen. Maar dat klopt niet: de aardappel kwam pas in de 18e eeuw ons land binnen en het vet was veel te duur.”

Toen de patat z’n intrede gedaan had, gold hij aanvankelijk als voeding voor barre tijden. ,,Iets waarvan je buik snel gevuld raakte. Later evolueerde de aardappel van ‘arm eten’ en varkensvoer naar iets elegants: men pureerde hem, kneedde hem tot een bolletje en verhitte dat tot een kroket. Maar ook dat was nogal duur, door de olie en de boter en eieren die er vaak aan te pas kwamen. Vermoedelijk is de friet zoals we hem nu kennen pas ontstaan rond 1830, in een stedelijke context. Straatventers verkochten het als snelle hap en trokken ermee naar kermissen. Daardoor had de friet iets feestelijks.”

Ook de wereldtentoonstellingen spelen een rol in de geschiedenis van de friet. ,,Daar kwamen miljoenen mensen op af. Tijdens de tentoonstelling van 1910 in Brussel schreef een Franse journalist voor het eerst over waar je in België goed kon eten. Hij werd de eerste buitenlander die onze eetcultuur benoemde én ook over frietjes sprak.” Een aardappel in ‘stokjes’ snijden was ook economisch voordeliger, voert Scholliers aan. ,,Ik denk dat iemand toevallig ontdekte dat z’n aardappelen zo sneller klaar waren en hij zo dus meer Belgen kon bedienen.”

Uiteraard hebben Nederlanders andere ideeën over de oorsprong van patat. Snackdeskundige en journalist Ubel Zuiderveld vertelde tegen AD een paar jaar geleden dat het gerecht voor het eerst op een Nederlandse menukaart te vinden was in 1897, in Vlissingen. En de eerste frietzaak zag volgens hem in Maastricht, in 1909, het levenslicht. 

Het steekt de Belgen wel dat hun frieten wereldwijd bekend staan als‘French fries’. Wellicht komt dat van het werkwoord ‘to french’, wat zoveel betekent als ‘in staafjes snijden’. Een andere verklaring luidt dat Britten en Amerikanen frieten leerden kennen aan het Belgische oorlogsfront, waar veel Frans werd gesproken. Frietfabrikant Lutosa wil ‘French’ nu definitief vervangen door ‘Belgian’ en lanceert daarvoor een petitie. Vanaf 2021 zal Lutosa trouwens Belviva heten, om de Belgische frietcultuur te benadrukken. In afwachting daarvan verschijnt de nieuwe naam nu al op een deel van het assortiment.

Met stoofvlees smaken ze wel heel lekker: