Filmportret over de Spreukenkoning van Beek en Donk

,,Vruuger hing alles met spreekwoorden aan elkaar, en met gedichten en gezegdes. Ik ken er veul die ons moeder vruuger al opzei, en ons grootmoeder." Hij wordt niet voor niets de Spreukenkoning genoemd. Theo van der Aa uit Beek en Donk kent er honderden uit zijn hoofd en strooit ze kwistig rond. ,,Schoolklerken, die zijn te lui om te werken, maar moet er worden ge-eten dan zen ze 't uurst gezeten. Moeten ze dan weer opstaan, dan zen ze nog te lui om vort te gaan", declameert hij er een. 

De 79-jarige boer zit op zijn praatstoel in de keuken van de oude familieboerderij. Perzisch kleed en een schaal met koekjes op tafel, op de houtkachel staan twee ketels theewater op te warmen. Een lichtblauwe onderbroek en wat hemden hangen te drogen in de betegelde schouw. 'Doe wel en ziet niet om', staat in de donkerhouten balk daarboven gegraveerd.  

Hij is hoofdpersoon in het nieuwe filmportret van Eindhovenaar Rob Smit. Na de vertoning vorig jaar van dat van de 86-jarige kapper Tiny Donkers kreeg Smit de tip om bij Donkers' buurtgenoot Van der Aa langs te gaan. Oud-voorzitter  van de heemkundekring, tonprater, prins carnaval en nog steeds voorzitter van de Boerencompagnie. ,,En ik ben dertien jaar pestouwer geweest bij de boerenbruiloft", aldus Theo. 

Lang hoefde hij niet na te denken,  toen Smit hem benaderde voor een filmportret. ,,In deze tijd met computers en al die gekke dingen sijpelt het cultuurgoed van Brabant heel hard weg. De uitdrukkingen, spreuken, gezegdes, gedichten, noem maar op." 

Tegen de fotograaf: ,,Bende zwartwerker of maak je ook kleurenfoto’s?" Tegen de journalist: ,,Morgen is ’t alweer aaw nèèijs. De krant is eigenlijk altijd te laat." En tegen de filmmaker: ,,Ik stond er van te kieken dat je door zo’n klein gaatje zoveel konst zien." 

De familie van der Aa boert al bijna vier eeuwen op deze plek aan de Lekerstraat, bij het bruggetje over de Aa. ,,Onafgebroken, sinds 1635 of nog iets langer", weet Theo. Zijn twee zonen doen nu het bedrijf.

De betrokkenheid bij Wish gaf echter voor Smits de doorslag om een film aan hem te wijden. Het festival wordt al zeven jaar op zijn land gehouden. 

De muziek vindt hij herrie. ,,Gelukkig kunnen we goed slapen als ze aan de gang zijn, met de ramen en deuren goed dicht. Maar als je de gemeenschap er een dienst mee kunt doen, dan is het een schande als je dat niet deed." 

Smit heeft vorig zomer opnames gemaakt, ten tijde van Wish. ,,Dat vond ik mooi die twee verschillende werelden bij elkaar. Dat is ook het mooiste stukje, met die verkeersregelaars die op het bruggetje over de Aa zitten en naar jouw grappen luisteren. Want heel wat mensen hebben die natuurlijk al honderd keer gehoord, maar zij niet." De filmer volgt Theo met zijn camera en registreert alleen maar. Zoals een gesprek met vrienden of een bezoek aan Wish met de buurt.

Ook in de film spreekt Theo veel in spreuken, die zo worden vastgelegd voor het nageslacht. ,,Ik ken ze uit mijn hoofd, dus hoefde ze niet op te skrieve." Het ging toen vooral om het doorgeven van kennis en wijze lessen. Zoals: ,,Die leest gelijk een ekster slaat, en van het lezen niks verstaat, die heeft daar noch nut noch voordeel van, terwijl hij zelf toch lezen kan." Moraal? ,,Je moet de tijd er voor vatten om iets te lezen, anders begrijp je er niks van." 

Uiteindelijk moet het een serie van dertien filmportretten van twintig minuten worden. Smit is er in 2001 al mee begonnen en denkt over twee jaar klaar te zijn. Hij filmde onder meer een speelgoedverkoper in Aalst en een sloper op Strijp S. ,,Ik hoef er nog maar één, maar heb er niet zoveel tijd voor." Hij maakt verder documentaires, bedrijfsfilms en streetmovies zoals die van het illustere Helmondse duo Ronnie en Bianca. 

Het is nooit de bedoeling om de portretten nu al uit te brengen, en zeker niet van anderhalf uur. Smit besloot het wel te doen, omdat daar bij de film van Tiny Donkers om gevraagd werd. Met vier keer een uitverkochte voorstelling tot gevolg. 

Theo schreef talloze gedichten, en die staan wel op papier. ,,Zonder te zwetsen, een gedicht maken heb ik net zo snel gedaan als iets anders." ,,Hij heeft ooit 348 dagen in het ziekenhuis gelegen en deed niks anders als gedichten maken", vertelt Theo's vrouw Siena. Theo: ,,Ik maakte ook gedichten voor het verplegend personeel. Soms was het net zondagmiddag, dan kwamen ze aan het bed zitten en dan werd er heul veul gelachen." 

Op de vraag of ze er af en toe niet gek van wordt, geeft Siena wijselijk geen antwoord. Ze lacht alleen. Na het gesprek geeft Theo er nog één mee. ,,Niet op ieders voorhoofd staat, hoe of het hem van binnen gaat, want menigmaal heeft menig hart, onder het lachen vaak nog smart."  

Beide films worden vertoond op woensdag 21 februari in het Ontmoetingscentrum aan de Otterweg in Beek en Donk. 'Tiny Donkers - De Eeuwige Kapper' om 14.00 en 19.00 uur en 'Theo vd Aa - De Spreukenkoning' om 15.00 en 20.00 uur. Toegang 3 euro per film.