Geschiedenis van het kruiswoordraadsel: van primitief tijdverdrijf tot spelmaker in de Tweede Wereldoorlog
We hebben hem allemaal vast wel eens gespeeld, het kruiswoordraadsel. Misschien wel de bekendste puzzel in kranten en magazines. De iconische puzzel was vanaf zijn prille begin een hit. Wat maakt toch dat we het kruiswoordraadsel niet meer weg kunnen denken uit de kranten?
Delen per e-mail
Hoewel er al langer puzzels en raadsels in kranten en magazines verschenen, wordt 1913 gezien als het jaar waarin de kruiswoordpuzzel het levenslicht zag. Volgens The New York Times zocht de Brit Arthur Wynne, die voor de krant de New York World werkte, naar een manier om de lezers de koude winterdagen voor kerst opnieuw uit te dagen. Hij ontwikkelde een diamantvormig raster en opende de puzzel met het woord fun. Al snel werden zijn puzzels omarmd door de lezers en was weglaten eigenlijk geen optie meer. Waynne noemde het puzzeltje word-cross, dat door een illustrator per ongeluk werd veranderd in cross-word, de naam die zou blijven.
Ook in de app van deze site (laatste update) kun je vanaf vandaag puzzels maken en populaire spelletjes spelen! In de omgeving Fun vind je alle ontspanning en vermaak die je dezer dagen goed kunt gebruiken.
Dat weglaten van de puzzels geen optie was, bleek wel tijdens de Eerste Wereldoorlog. Volgens het boek Het geheim van de puzzel zijn er verhalen van Amerikaanse soldaten die in de Franse loopgraven op hun kruiswoord zaten te wachten. Amerikaanse kranten die door papierschaarste met minder pagina’s verschenen en hun puzzel lieten vallen, werden door hun lezers gestraft doordat ze massaal overstapten op een andere krant die wel zo’n puzzel plaatste.
Tekst gaat door onder afbeelding
‘Primitief tijdverdrijf’
Waynne mag dan gezien worden als geestelijk vader van het kruiswoordraadsel, het was The New York Times die de puzzel groot maakte. En dat terwijl de krant er in eerste instantie niets van moest hebben. ‘Een primitieve vorm van geestelijke inspanning’ kopte de krant in 1924. Het was de aanval op Pearl Harbor die de krant over de streep trok.
‘Een primitieve vorm van geestelijke inspanning’ kopte de krant in 1924
Margaret Farrar, die werkte aan een verbeterde versie van Waynne’s puzzel met de welbekende zwarte vakjes, schreef de krant een memo waarin ze de redactie opriep om deze vorm van tijdverdrijf vooral te plaatsen in de moeilijke oorlogstijden. ‘Je vergeet even alle problemen als je een puzzel maakt’, was haar credo. En zo zou Farrar de eerste puzzelredacteur voor de New York Times worden.
Kruiswoordpuzzels zouden ook later in de Tweede Wereldoorlog nog een rol spelen. Het gebeurde toen een Britse puzzel bijna de operaties van de geallieerden op D-day in gevaar bracht. De leraar Leonard Dawe, de maker van de puzzel, vroeg zijn leerlingen om woorden in te vullen in lege rasters waar Dawe later de aanwijzingen bij verzon.
Omdat de leerlingen nauw contact hadden met Amerikaanse en Canadese militairen van een nabijgelegen basis, kon het gebeuren dat codewoorden als ‘Omaha’, ‘Neptune’ en ‘Overlord’ in de puzzels terechtkwamen. De Britse geheime dienst stond voor een raadsel maar uiteindelijk hielden zij het op toeval.
Van puzzle naar puzzel
Onder het kopje ‘kruiswoorden-puzzles’ plaatste Dr. Linkerhoek in 1925 in het Algemeen Handelsblad het eerste Nederlandse kruiswoordraadsel. Als gevolg van het succes gingen steeds meer kranten en bladen kruiswoordpuzzels publiceren. De NRC gebruikte als eerste de naam ‘puzzel’ in plaats van het Amerikaanse ‘puzzle’ en onder de naam Denksport verscheen in 1930 bij uitgeverij Keesing het eerste puzzelboekje. Tot op de dag van vandaag maken zij puzzels en leveren die ook aan kranten zoals het AD.
De kruiswoordpuzzels zijn nog steeds razend populair. Dagelijks verschijnen er op deze site weer nieuwe, maar je kunt ze ook online spelen via Fun & Games. Een ander woord voor smaakvol van vier letters, weet jij het antwoord? Maak dan hier de puzzel van vandaag.
Leuke kruiswoordweetjes
- Will Shortz is de huidige puzzelredacteur van The New York Times en doet het werk al 25 jaar. Hij mag daarom gerust de koning van de kruiswoordpuzzel genoemd worden. Hij heeft zelfs een eigen puzzeltoernooi, het American Crossword Puzzle Tournament. Ook is hij ’s Werelds enige academisch geschoolde puzzelredacteur met een graad in ‘enigmatologie’, de studie naar puzzels.
- Het Zweedse kruiswoord, een variant op de kruiswoordpuzzel, is niet ontstaan in Zweden zoals de naam doet vermoeden, maar in Denemarken. Daar plaatste het Berlingske dagblad in Kopenhagen, één van de oudste nog verschijnende dagbladen ter wereld, de puzzel in 1948. De puzzels werden populair in heel Scandinavië waar in de loop der jaren gemakshalve het label ‘Zweeds’ op werd geplakt.
- In Budapest pleegde een man in 1926 zelfmoord. Zijn afscheidsbrief was er eentje in de vorm van een kruiswoordpuzzel, die tot op heden nooit werd opgelost.
- De puzzels in The New York Times worden met de dag moeilijker. Over de zaterdagpuzzels wordt gezegd dat enkel experts deze kunnen invullen. De zondagpuzzel is zelfs nog moeilijker.
- In 2016 werd een 91-jarige Duitse vrouw aangehouden door de politie nadat ze de lege vakken van een kruiswoordpuzzel had ingevuld in een museum. De lege kruiswoordpuzzel is een modern kunstwerk van Arthur Köpcke en heeft een geschatte waarde van 80.000 euro.
De Funwereld vind je in de app als je swipet naar de vierde wereld. Meer uitleg over onze app vind je in onderstaande video:
Gratis onbeperkt toegang tot Showbytes? Dat kan!
Log in of maak een account aan en mis niks meer van de sterren.Lees Meer
-
Martin Kool maakt puzzels voor deze site: ‘Een welkome afleiding, zeker in deze tijden’
De experts zijn duidelijk, hoe mooi het weer buiten ook mag zijn, de komende weken moeten we nog steeds gehoor geven aan de oproep zoveel mogelijk binnen te blijven. Maar wat als je alle series op Netflix al hebt gebinged, de meeste online kooktips al in de praktijk hebt gebracht en de buren gek worden van jouw sportsessies in de woonkamer? -
Nieuwe nier in coronatijd maakt Danny superblij: ‘En mensen leven zó mee’
WIERDEN - Superblij is de Wierdense horecaondernemer Danny Lee dat z’n niertransplantatie zo goed is geslaagd. „Het had niet beter kunnen gaan”, zegt hij. -
Video
Amy en Laura brengen dozen vol spullen langs bij kwetsbare gezinnen: ‘Volgende keer nog groter’
,,Heeft elk pakket wel bouillontabletten?” Met die vraag in haar hoofd, schrok Laura Lafranca de afgelopen nacht wakker. Want in amper drie dagen tijd heeft de Zierikzeese samen met haar goede vriendin Amy Johnson dozen vol spullen ingepakt voor vluchtelingen op Schouwen-Duiveland. Donderdag deelden ze de ingezamelde spullen uit en daar kregen ze blije gezichten voor terug. -
Een picnic-karretje brengt altijd een traumatische ervaring uit mijn eerste grotemensenbaan naar boven
Frank Poorthuis schrijft dagelijks over het gezinsleven tijdens corona. Tweede golf, dag 97. Lees alle eerdere afleveringen hier terug -
Nu ook in de app: puzzels, spelletjes en quizzen
In de app van deze site kun je vanaf vandaag puzzels maken en populaire spelletjes spelen! In de omgeving Fun vind je alle ontspanning en vermaak die je dezer dagen vast af en toe goed kunnen gebruiken.
-
Groningen is bezaaid met smileys van bladeren: wie is die mysterieuze bladkunstenaar?
In de Groningse Oosterparkwijk duiken smileys op, gemaakt van gevallen bladeren. Verslag van een zoektocht naar deze bladkunstenaar. -
Frank in quarantaine
Later zeggen we misschien dat dit de kerst ‘aan de vooravond’ van de grote opluchting was
Frank Poorthuis schrijft dagelijks over het gezinsleven tijdens corona. Tweede golf, dag 95. Lees alle eerdere afleveringen hier terug. -
Het Glaezen Hûûs is klaar: ‘De muren komen echt op je af’
Vier dagen lang aan de bar hangen in een café, wie kan dat vandaag de dag nog zeggen? Jim Stremme en Gerrit van Loon lieten zich opsluiten in De Biet om geld op te halen voor de noodlijdende horeca op Schouwen-Duiveland. Veel knaken leverde dat niet op, wel een hoop slap geouwehoer.
