Het wonderverhaal van Europa moeten we blijven vertellen

Het gebrek aan EU-coördinatie bij de corona-grenssluitingen maakt nog eens duidelijk dat de Raad van Europa buiten economische zaken vrijwel geen bovennationaal gezag heeft. Zie de asielzoekersverdeling, de rechtsstaatssituatie in Polen en Hongarije, de niet nageleefde nationale begrotingstekorten, onenigheid over steungelden, over een Europees leger.

De breukgrenzen lopen vaak tussen Oost en Noord-West- of tussen Zuid en Noord-West-Europa. Tussen landen met eeuwen democratie en landen met slechts tientallen jaren democratie. Een hoopvolle constatering, want democratie kan men leren. Maar dan moet de Europese Unie haar gezagstekort wel oplossen.

De EU is, net als de VS en China, een economische wereldmacht. Zij is daarnaast ook laatste bastion van menselijke waardigheid in een steeds vijandigere wereld die haar bewapening opvoert. Een wereld met een levensbedreigend klimaatprobleem en een pandemie. Een wereld waarin, volgens de Israëlische historicus en futuroloog Yuval Harari, mensen 'een verhaal' moeten hebben om te kunnen bestaan. Hitler joeg zijn volk de dood in met zijn verhaal van Lebensraum. Stalin deed dat om in de Tweede Wereldoorlog Hitler te verslaan. Met het verhaal 'democratie' bracht Churchill de Engelse burgers in de Tweede Wereldoorlog naar heldenmoed en opoffering.

Ook onze democratische levensstijl, het liberalisme, is zo'n verhaal maar van alle wereldstaten voldoet nog maar 13 procent, vooral in West- of Noord-Europa, aan 'volledige democratie'. In slechts 5 procent van de wereldbevolking. De VS en China zijn geen 'volledig democratische' staten. De EU zou dus trots haar prachtige democratische wonderverhaal veel overtuigender moeten vertellen.

Tot 1980 telde de EU vrijwel alleen West- en Noord-Europese landen, alle 'volledig democratisch'. In de jaren 80 werden drie Zuid-Europese ex-dictatoriale staten lid en rond 2005 tien ex-communistische Oost-Europese landen. De EU is zo van zes volledig democratische landen verder gegroeid met eeuwenlang dictatoriaal geregeerde, katholieke, protestantse en islamitische volken. De helft van alle staten is pas vijftien jaar lid en hopelijk op weg naar democratie, vaak met geschiedenissen van onderlinge oorlogen, onderdrukking en moord. Slachtoffer of uitvoerder van ondenkbare gruweldaden in de afschuwelijkste oorlog uit de geschiedenis.

De EU bracht 75 jaar vrede. In deze soms goede, maar vaak boze wereld is zoiets nooit door zoveel volken vertoond. West-Europa heeft dictaturen omgebouwd tot leerling-democratieën. Een wonder waar we trots op moeten zijn en verder aan moeten werken. Het is zelfs meer dan een wonder dat die warrelmoes van landen en volken samen een unie vormen: religies, regeringsvormen, armen en rijken. Al die kleine mensjes, zoekend naar welvaart, hopend op vrede. De EU heeft ook dat gebracht.

Dat wonderverhaal moeten we elkaar en anderen vertellen. Want de succesvolle economische EU staat voor een moeilijke periode. Zij moet zich bewapenen om in vrijheid haar eigen weg te gaan, want rijkdom en vrede kunnen niet ongewapend standhouden tegen reuzen met heel andere verhalen. Het Chinese verhaal is een weg omhoog zonder onze vrijheid, het Amerikaanse een geldverhaal zonder onze menswaardigheid.

Maar de dreiging komt niet alleen van de reuzen. Zij komt vooral uit Europa zelf. Uit duistere twintigste-eeuwse krochten kruipen weer mannen en vrouwen tevoorschijn die geen vrede willen maar eigen macht, die niet is gebouwd op democratie, op hoop en vrede, maar op het tegen elkaar opzetten van groepen. Ze maken gebruik van mediatechnieken, leugens en miljoenen onnadenkende burgers die zich laten meeslepen door onderbuikse rattenvangers.

De EU beantwoordt die rattenvangers onvoldoende, passief, niet beseffend dat de bedreiging van het voortbestaan van de vreedzame en economisch succesvolle EU die miljoenen onnadenkenden niet bereikt. EU-publicaties zijn te ambtelijk en brengen geen bezieling teweeg. Laat ons meehuilen en meejuichen over ons eigen wonder!

Waarom wordt ons prachtige verhaal over Europa niet duidelijker verteld? Veel tijd is er niet meer. China dringt economisch al diep door in Oost- en Zuid-Europa en Trump beschrijft Europa al als 'een vijand'.

Binnenkort zal de laatste getuige sterven die nog over de afschuwelijke oorlog kan vertellen. Dan zijn er geen getuigen meer over Auschwitz. Geen mensen meer die kunnen vertellen over bombardementsnachten waarbij in één nacht twintigduizend doden vielen. Over dankbaarheid voor het wonder van Europa dat ze daarna mee mochten maken. Ze zullen daarom tot hun laatste dag doorgaan erover moeten vertellen in bladen, boeken, lezingen en aan schoolkinderen die het verder moeten uitdragen. Opdat het wonder blijft leven...