Mening | Grensoverschrijdend gedrag; het dierlijke in onszelf kan onwenselijk en gevaarlijk zijn

Volgens columnist Thijs Launspach is ‘grensoverschrijdend gedrag niet alleen het product van één enkel roofdier maar ook van een werkomgeving die zo’n roofdier niet corrigeert’ (ED 14-2). Wel, de harde realiteit is dat er geen werkomgevingen bestaan met één enkel roofdier. Mensen zijn net als dieren; een roofdier staat nooit op zichzelf. Een roofdier heeft altijd een ‘organisatie’. In de dierenwereld noemen we dit een roedel.

In de mensenwereld worden organisaties regelmatig op vele niveaus geleid door mensen met onder een dun laagje beschaving zeer rudimentaire en primaire, je zou kunnen zeggen dierlijke reacties. En als we deze leidinggevende cultuur een ‘organisatiecultuur’ noemen dan zien we makkelijk de dierlijke component over het hoofd. De pikorde, de omgangsregels, de sancties op non-compliance zijn geen te onderhandelen of te bespreken zaken.

In de dierenwereld is de omgang met elkaar, invloed en je plek in de orde aan strikte regels onderworpen. Een cultuur waarbij niet beschaafd onderhandeld, besproken en geluisterd wordt, maar waarbij het gaat om overleving.

De kern van het probleem van grensoverschrijdend gedrag in organisaties zoals de televisiewereld, de sportwereld en bedrijven waar veel geld en aanzien op het spel staat is dat daar de primaire dierlijke laag een sterke invloed heeft. Omdat deze laag onder een glimmend laagje beschaving bedekt is worden we afgeleid van het feit dat primaire dierlijke energie per definitie sterker is dan de beschaving.

Het simpele feit dat er nu een golf van schandalen door Nederland stroomt is in die zin van belang dat dat een enorme kracht met zich mee brengt. De kracht van de grote getallen, de kracht van veel (media) aandacht. En met veel kracht is het soms mogelijk een sterke kracht om te buigen.

Het is tijd dat we beslissen dat we op het terrein van omgang met elkaar in organisaties, in gezinnen, in clubs, op scholen, in de politiek, de dierlijke component van onszelf en anderen gaan beschouwen als een potentieel onwenselijke en gevaarlijke component. Daarmee wil ik niet zeggen dat we onze dierlijke oorsprong moeten afwijzen of amputeren. In bijvoorbeeld sport maar ook in de creatieve wereld zorgt deze zelfde dierlijke oorsprong voor grote prestaties en creaties.

Maar wel dat we ons bewust worden van de negatieve uitwassen van het ‘dierlijke’ in onszelf als het bijvoorbeeld gaat om macht en seksualiteit. Graag hoor ik ook biologen, psychologen, organisatiekundigen en politicologen over dit perspectief in het publieke debat. Mogelijk komt er dan een echt nieuwe wind van beschaving mee op deze golf van onthullingen en inzichten.

Ik maak mij echter zorgen dat er anders gewoon wat ‘rotte appels’ geofferd worden, wat beleidsplannen gemaakt en vertrouwenspersonen benoemd, maar dat we er slechts een laagje mee aanpakken, van het zichzelf in stand houdende systeem wat in de dierlijke mens zit. Ik zie onder de druk van de golf de welwillende mensen in paniek of uit plichtsbesef of onder druk te snel in niet doordachte actie schieten.

Ook zie ik mensen opduiken die ‘ineens beseffen dat hun gedrag fout was’ of die ‘als ze het geweten hadden het echt niet getolereerd hadden’. Daar hoor ik de overlevingstactieken van hen die in de roedel even ondergeschikt gedrag laten zien, op de rug gaan liggen, maar straks als de storm voorbij is gewoon weer door willen gaan zoals het hen beviel.

De dierlijke component is namelijk een egoïstisch ding, uit op de eigen overleving. En daar zie ik nog mogelijkheden voor ‘het vrouwelijke’ in de dierenwereld: samenwerken is altijd de primaire overlevingstactiek van de zwakkeren geweest. Vaak van vrouwen. En zie daar: samenwerken, het welzijn van een ieder nastreven is wat mij betreft hèt uitgangspunt van beschaving.

Leontine Detiger uit Veldhoven is voormalig HR manager