Minister van ruimte moet niet alleen geld voor huizen vrijmaken maar ook gemeentes helpen bouwen

Maar dat gaat alleen lukken wanneer de minister een realistische op uitvoering gerichte opdracht krijgt. En dit kan doen in coproductie met en niet aanwijzend naar lagere overheden. Ons advies: stroomlijnen, de regio in, en investeren in uitvoeringskracht en vakmanschap.

De bottleneck bij het ruimtelijk debat gaat niet om een tekort aan plannen. Wat belangrijk is, is de stroomlijning van de plannen en geldstromen. Rijksadviseur voor de fysieke leefomgeving Wouter Veldhuis zei onlangs op de vraag wat zijn advies zou zijn voor de minister: “geen idee, want dan hebben we eerst richting nodig. Waar willen we heen? Dan pas kun je gericht aan de slag.”

Hij gaat voorbij aan het feit dat we een Nationale Omgevingsvisie (NOVI) hebben. De NOVI staat vol voornemens voor een duurzamer Nederland waar niemand het mee oneens is, maar is verder niet concreet. De minister moet hiermee aan de slag.

Ook beschikbare middelen lijken geen bottleneck. Daarin is wel nodig dat er meer focus moet liggen op het stroomlijnen van de geldstromen. En het doorbreken van schotten tussen de verschillende potjes die beschikbaar zijn voor de ruimtelijke inrichting.

Zo is het beschikbare budget voor infrastructuur maar zeer beperkt inzetbaar voor verstedelijking. Belangen botsen nogal eens, bijvoorbeeld tussen bedrijvigheid en woningbouw, waarbij het inzetten op het bouwen van woningen op bedrijventerreinen, bedrijvigheid en dus werkgelegenheid de stad uit drukt.

Illustratief is het debat over de toekomst van de zware industrie op bedrijventerrein De Hurk in Eindhoven, het belang van de 15.000 banen in dit gebied en het mogelijk ruimte bieden voor woningbouw op en rond dit terrein. Zorgen woningen er juist niet voor dat bedrijven gaan afzien van investeringen en banen verloren gaan? Zo heeft iedere sector zijn eigen potje, en zijn er onvoldoende prikkels om te streven

Dat was bij het veel geroemde Ruimte voor de Rivier traject bijvoorbeeld wel zo: daar werd sectoraal geld ingezet voor het koppelen van twee doelstellingen - verhoging van de waterveiligheid én de ruimtelijke kwaliteit. Dit zorgde voor integrale plannen. De noodzaak te investeren in waterveiligheid zorgde voor urgentie en geld. De integrale benadering lokte creativiteit uit en resulteerde in plannen van hoge kwaliteit op tijd én ruim binnen het budget.

Zonder versterking van de uitvoeringskracht van de gemeenten komt er weinig terecht van de bouw van nieuwe woningen, en al helemaal niet in samenhang met andere ruimtelijke opgaven. Het werk wordt lokaal gedaan, en dat staat onder grote druk. Gemeenten hangen in de touwen als gevolg van de tekorten op WMO en Jeugdzorg en de bijbehorende bezuinigingen. Zo lang dat niet verandert, lijkt ieder pleidooi voor bouwen bij voorbaat zinloos. Tenzij het Rijk naast de bouwambities ook ambtenaren levert om dat te fixen.

Er moet meer financiële ruimte komen en niet een zak geld voor plannen die rechtstreeks naar woningbouwtrajecten stroomt. De structurele capaciteit van het ambtenaren-apparaat schiet tekort. Investeren in ambtelijke uitvoeringskracht en vakmanschap is niet sexy, maar wel broodnodig.

Het succes van de minister ligt in handen van de decentrale overheden. Stop met het uit ongeduld voortkomende dreigen met aanwijzen. Het versterken van gemeenten in stroomlijnen, uitvoeringskracht en samenwerking is de belangrijkste opdracht voor de nieuwe minister. Het nieuwe kabinet kan zo voortvarend aan de slag met de duurzame verbouwing en versterking van ons land.

Jeroen Niemans is adviseur bij Hiemstra en De Vries en Cees-Jan Pen lector De Ondernemende Regio van Fontys Hogescholen in Eindhoven.