Still uit ‘Allen tegen allen’. Wouter Lutkie uit Nuland (midden achter) en Arnold Meijer uit Oisterwijk (midden voor) samen in Italië onder een portret van Mussolini. © Katholiek Documentatie Centrum

Film oud-Ossenaar Luuk Bouwman in première: ‘Vroege fascisten hadden hoog Donald Duck-gehalte’

DEN BOSCH - In de documentaire ‘Allen tegen allen’, die 1 oktober in première gaat, graaft oud-Ossenaar Luuk Bouwman in de onderbelichte geschiedenis van het Hollandse fascisme, en komt uit in onder meer Nuland, Tilburg en Oisterwijk. ,,Ome Nol was een bijzondere man.”

Dieter van den Bergh 24-09-20, 19:00

Apart volk, die Hollandse fascisten. Neem Alfred Haighton. Een mank lopende waanwijze dichter/miljonair die drie keer trouwde. Drie keer met een vrouw met één been. Of kunstenaar Erich Wichman, uitvinder van het vlooienkanon, dat voorbij marcherende socialisten kon besproeien. En dan was er nog de zonderlinge (en zondige?) priester Wouter Lutkie uit Nuland, fan en vriend van Mussolini.

Portret van Wouter Lutkie door de beroemde kunstenaar Jan Toorop, ook een Mussolini-fan © Katholiek Documentatie Centrum

,,Het vroege Hollandse fascisme had een hoog Donald Duck-gehalte”, zegt filmmaker Luuk Bouwman (1977). De oud-Ossenaar, die eerder ‘Donker Oss’ maakte en ooit de helft vormde van gabberpunkduo Aux Raus, maakte er een voor een Gouden Kalf-geselecteerde documentaire van: Allen tegen allen: een archeologie van het Nederlandse fascisme. De film zou eigenlijk eind april in première gaan, maar werd vanwege corona uitgesteld.
Een van Bouwmans beweegredenen om deze film te maken: ze hebben het altijd wel over de Duitsers, maar die Hollanders waren ook geen lieverdjes. Alleen kennen we die nauwelijks. Naast het succesvolste clubje de NSB waren er namelijk een heleboel splintergroepjes. Die hadden vooral een heleboel ruzie, zo blijkt uit de documentaire.

Oisterwijkse villa

Zo had je de Bezem-groep en het Verbond van Actualisten van Haighton, die zich in 1935 verbond aan het radicale Zwart Front. Hun hoofdkwartier: een villa aan de Oisterwijkse Gemullehoekenweg, de woning van leider Arnold Meijer. Een nichtje van Meijer komt aan het woord. Ome Nol was een bijzondere, hele aardige man, vertelt ze, terwijl ze door de plakboeken bladert. Meijer werd in 1948 vervroegd vrijgelaten en kon ik Oisterwijk ongestoord carrière maken, bijvoorbeeld als oprichter van De Rosep, tot hij in 1965 overleed. Zijn mentor was Wouter Lutkie. Het vervallen huis van deze Nulander staat nog steeds in de bossen op het terrein van Sint Jozefoord, zo ontdekte Bouwman. Hij ging erheen met iemand die na de oorlog samenwerkte met Lutkie. Het levert spannende beelden op.

Wat dat Hollandse fascisme nu precies inhield, was niet altijd glashelder. ,,Ik was een pure fascist”, zegt ene Piet Denis op archiefopnames, ,,maar als je me daarna vroeg wat dat precies was, had ik het niet geweten.” Het was vooral veel kretologie, zo blijkt uit Allen tegen allen. Algehele onvrede was de voedingsbodem, en de behoefte daar iemand van te beschuldigen. Eigen volk eerst, daar waren de meesten het wel over eens, over het antisemitisme aanvankelijk niet, behalve Zwart Front, dat vanuit Oisterwijk ook op dit vlak direct radicaal van leer ging. De fascisten hadden wel een ding gemeen: allen beweerden de wil van het volk te verwoorden.

Tilburgse verzamelaar

Verzamelaar Gaston Vrolings uit Tilburg © still uit ‘Allen tegen allen’

Wat overleefde van het fascisme is de fascinatie ervoor, zo illustreert Bouwman aan de hand van een paar fanatieke verzamelaars, waaronder Gaston Vrolings uit Tilburg, die zowat een moord over zou hebben voor het paspoort van Mussert, de grootste Hollandse Führer die uiteindelijk de grootste vijand van het volk werd. Maar dat paspoort heeft een andere verzamelaar al. Die wordt er in de documentaire zowat kwijlend mee in beeld gebracht.
Je krijgt er als kijker een wat ongemakkelijk gevoel bij. Maar alles in het belang van de geschiedschrijving. En die wordt in Allen tegen allen uitmuntend bedreven.

‘Allen tegen allen’, première 1 oktober, 19.20u, Verkadefabriek Den Bosch. Ook te zien op Picl. Meer info: allentegenallen.nl. Hier zijn ook nieuwe, korte documentaires te zien die Luuk Bouwman maakte over Brabantse fascisten, waaronder Arnold Meijer.