Ook in Oss moest in Tweede Wereldoorlog de asocialen weren, ‘samenleving zuiveren van gespuis’

Over deze vergeten groep oorlogsslachtoffers verscheen onlangs een boek en het Vrijheidsmuseum in Groesbeek maakte er een tentoonstelling over. Voor mij reden om een oud dossier dat ik ooit samenstelde na een onderzoek in de oorlogsarchieven van de Osse gemeentepolitie, weer eens te openen.

Het is juni 1943. In Oss arriveert een oproep om lijsten samen te stellen van ‘asociale elementen’ die voor arrestatie in aanmerking komen. De oproep is afkomstig van de gewestelijk politiepresident van Brabant en Limburg, Piet J. Kooijmans. Een fanatieke nazi die via de NSB bij de SS terechtkwam en al vóór de oorlog als politiechef in Blerick een harde aanpak voorstond van zogenoemde ‘asocialen’. 

Die zouden er door voortplanting voor zorgen dat de ‘goede’ samenleving ‘slechter’ zou worden. Deze twijfelachtige en discriminerende theorie had al vanaf 1933 in nazi-Duitsland, maar ook in Nederland, aanhangers.

Volgens Kooijmans moest een ‘preventieve politie’ de samenleving zuiveren van ‘beroeps- en gewoontemisdadigers, souteneurs, bedelaars, landlopers, zwarthandelaren en ander gespuis’. Naar Duits voorbeeld (‘bedelaarsrazzia’s’) verordonneerde Kooijmans in Eindhoven in 1943 een drietal nachtelijke razzia’s: 55 mannen werden opgepakt en als ‘werkschuw, lastpost of spiritusdrinker’ geboekstaafd. Samenvattend gestigmatiseerd als ‘asociale elementen’. Andere gemeenten dienden het Eindhovense voorbeeld te volgen.

Aldus ontvingen de Osse locoburgemeester mr. J. Pulles, een NSB-adept die de ondergedoken Louis de Bourbon verving, en opperluitenant D. Kniepstra van de gemeentepolitie, Kooijmans’ verzoek om ook in Oss schoon schip te maken. Al langere tijd was de gemeentepolitie doende de in hun ogen toegenomen zwarthandel aan te pakken. 

Zo was er op 17 april een grote controle uitgevoerd op iedereen die gesignaleerd werd met een pakketje. Drie ‘crisisambtenaren’ controleerden de trein- en busreizigers, de politie postte in het centrum en vier agenten in burger voerden controles uit op de toegangswegen. Er was sprake van ‘eenig succes’ meldde Kniepstra aan Kooijmans: er was alles bij elkaar 14 pond spek, ‘afkomstig van huisslachtingen’, en 1 pond ongestempelde boter in beslag genomen.

Maar Oss was dermate gewaarschuwd dat er daarna nauwelijks nog ‘frauduleus vervoer’ werd geconstateerd. Kooijmans vond dat de Osse politie moest doorpakken. Op 15 mei kreeg Kniepstra telefonisch opdracht over te gaan tot arrestaties van een zestal met name genoemde personen die als straf voor niet nader genoemde misdaden, tewerkgesteld moesten worden. 

Het arrestatiegolfje was niet succesvol. Drie waren al tewerkgesteld in Hoek van Holland en Vlissingen en de twee hadden een verklaring van dokter Wasmann dat ze ziek waren. Een zekere Van Tuijl was uiteindelijk de sigaar. Maar het begin was gemaakt. Volgende lijsten van inmiddels ronduit zo genoemde asocialen waren langer, de vervolging effectiever. Volgende week meer hierover

_{Rense Havinga, De Zwarte Driehoek, De geschiedenis van als ‘asociaal’ vervolgden 1933-1945, Amsterdam (Van Gennep) 2022.}