Hoe de waardevolle gasbel veranderde in The Dutch Disease

Huizinge, 16 augustus 2012, vandaag precies vijf jaar geleden. De aarde beeft met een kracht van 3,6 op de schaal van Richter. Harder trilde Groningen nooit. Het schudt de provincie wakker, letterlijk en figuurlijk. De kraan moet dicht, zo ver en snel als mogelijk. Een reeks van ongeveer honderd kleinere bevingen sindsdien versterken dat gevoel alleen maar. Uit onderzoeken blijkt dat Groningers vaker een burn-out hebben, zich niet veilig voelen in hun eigen huis en slecht slapen. Leeggepompt door de rest van Nederland, geëxploiteerd – zo voelen ze zich.

Voor dat sentiment valt best wat te zeggen, zo eerlijk moet je zijn. Al het geld gaat op de grote Haagse hoop. In 2012, het jaar van ‘Huizinge’, bedragen de gasbaten 14 miljard euro, de op twee na hoogste opbrengst ooit. Desondanks loopt de staatsbegroting volledig uit zijn voegen. Het gasgeld is een ordinaire stoplap. Hoe kon het in hemelsnaam zo ver komen?

Het aardgasverhaal gaat onder de tijdlijn verder.

Meer te weten komen over de Stille Generatie of alle generaties daarna? Blader door onderstaande tijdlijn of kijk in het dossier Dit Zijn Wij. Deze verhalen en meer zijn gebundeld in het gelijknamige boek. Bestel nu!

Vondst

Nieuwsblad van het Noorden, 4 augustus 1959. ,,De N.V. Nederlandse Aardolie Maatschappij deelt ons op een desbetreffende vraag mee, dat in haar exploratie-boring onder de gemeente Slochteren aardgas werd aangetroffen en dat men besloten heeft hier produktieproeven te houden. Met de maatschappij hadden we contact opgenomen, nadat onze correspondent in Hoogezand-Sappemeer gemeld had, dat hij zondagmorgen een zeer hoge vlam had waargenomen uit de pijp die van de toren een eind landinwaarts is gelegd. Zoals bekend, staat de stalen toren langs de Rijksweg Groningen – Nieuwe Schans.”

Het is een piepklein stukje op de voorpagina, die geen recht doet aan de omvang van de vondst. Die wordt ook pas veel later duidelijk. In 1959 denkt men aan 60 miljard kubieke meter. Drie jaar later is dat al 450 miljard kuub. ,,In 1962 won Nederland de hoofdprijs”, jubelt De Telegraaf in het jaaroverzicht. ,,De muntsoort waarin die prijs wordt uitbetaald, is gas. Aardgas!” Achteraf blijkt ook de schatting uit 1962 weinig accuraat. De gasbel is zes keer zo groot.

Delen

Wat doe je met een dergelijke rijkdom? En, om daar eens mee te beginnen, van wie is het? ,,Het was vrij snel duidelijk dat het gas gemeenschappelijk bezit was”, zegt Max van den Berg (71), de PvdA-prominent die als twintiger in Groningen belandt en er tot vorig jaar Commissaris van de Koningin is. ,,De Groningers vonden het redelijk om het met de rest van Nederland te delen.”

De regering laat er geen gras over groeien. Minister De Pous sluit meteen deals met buurlanden, die zeer geïnteresseerd zijn in de grootste gasbel van Europa. Ook de burger vergeet hij niet. ,,Het moet in de eerste plaats naar de huizen. Het is een algemeen Nederlands belang als wij in onze huizen meer vertrekken kunnen verwarmen.”

Reclame

In een filmpje van de Gasunie, veilig bewaard in de Groninger Archieven, brengen Willeke van Ammelrooy en John Clive dat op een ietwat bevreemdende manier in beeld. Ze grommen naar elkaar, verkleed als holbewoner. Uit de ondertiteling leidt de kijker af dat het tocht in hun primitieve onderkomen. In de volgende scène, gesitueerd in een typische jaren ’60 huiskamer, zeggen meneer en mevrouw gewoon in het Nederlands dat ze sterven van de kou. De strekking is duidelijk: wat verwarming betreft zijn we in een paar duizend jaar tijd weinig opgeschoten. Dan krijgt Clive, liggend in bed, een ingeving. ,,Ik heb het! Ik heb het! Ans! Wat denk je van aardgas?”

De aardgasbubbel is zo enorm dat hij de potentie bezit om Nederland onherkenbaar te veranderen. Plots beschikt een hele generatie over een schat die, zonder overdrijven, honderden miljarden guldens waard is. Met dat geld kun je letterlijk alles betalen wat je maar wilt. De Deltawerken reken je lachend af. Je kunt het land vol zetten met topuniversiteiten, snelwegen aanleggen en de mooiste treinstations ter wereld bouwen. Dan nog heb je over om te sparen voor toekomstige generaties.

Uit de bocht

De overheid doet het allemaal een beetje. Of niks écht, het is maar hoe je het wilt zien. Vooral de bevolking moet profiteren, vindt de politiek. Niet zo gek: de oorlogsjaren liggen nog vers in het geheugen, het schrapen en krabben van de jaren daarna nog verser. De AOW wordt hoger, uitkeringen royaler. Maar we vliegen uit de bocht. In 1970 bedragen de overheidsuitgaven nog maar 45 procent van het nationale inkomen, begin jaren ’80 is dat al 60 procent.

The Economist roept in 1978 zelfs een ziekte in het leven om het fenomeen te beschrijven: The Dutch Disease, de Hollandse ziekte. In een gelijknamig artikel beschrijft het tijdschrift het ziektebeeld. Naast een spilzieke overheid bestaat dat uit een wat luiïge economie, in slaap gewiegd door de door God geschonken gasinkomsten, en een veel te sterke munt. De gevolgen zijn immens. De industrie stopt met groeien. Bedrijfswinsten verkruimelen. De werkloosheid stijgt van 1,1 procent in 1970 naar 5,1 procent in 1978. ,,Iedere ziekte die een dergelijke Apocalyps dreigt te veroorzaken, verdient bijzondere aandacht”, constateert The Economist.

Fonds

Natuurlijk, het komt na de moeizame jaren ’80 weer goed. Maar toch: iedereen die de blik duizend kilometer naar het noorden richt, krijgt tranen in zijn ogen. In Noorwegen zijn energiebaten in een staatsfonds ondergebracht. Jaarlijks besteden ze daaruit alleen het geschatte rendement. Omdat er nog steeds gas en olie uit de grond komt, dikt het fonds elk jaar aan. Inmiddels zit er 800 miljard euro in, anderhalve ton per Noor.

Volgens de Rekenkamer had Nederland een fonds van 350 miljard euro gehad, als het Noorse model was gevolgd. Tja, achteraf is het makkelijk praten. We kozen een andere route. En het geld is natuurlijk niet allemaal over de balk gesmeten Maar wat we wel zeker weten, is dat het allemaal uitgegeven is. Van de gasbel in Slochteren resteert anno 2017 ongeveer een kwart. Voor de NAM wordt de winning langzaam maar zeker onaantrekkelijker.

Politiek

Max van den Berg weet één ding zeker: ook als het veld dicht of leeg is, is het verhaal niet klaar. Het echte sluitstuk, het grote gebaar van Nederland aan de Groningers, moet nog komen. Jarenlang profiteerde Nederland, nu is het noorden aan de beurt. ,, De reactie van Den Haag is tot nu toe volkomen inadequaat. Ga nou niet per scheur zitten kijken, of die wel of niet door een aardbeving wordt veroorzaakt. Het gaat er om dat je het gebied weer opkrikt. Nu dreigt het in elkaar te zakken, ook mentaal. Het optimisme en het geloof in eigen kracht moeten terug.”