Kabinet hield zich voor derde keer op rij niet aan financiële spelregels, vraagtekens bij 15,5 miljard euro

Dat oordeel velt de Algemene Rekenkamer vandaag, bij de jaarlijkse controle van de rijksuitgaven. Op zogeheten Verantwoordingsdag, ook wel gehaktdag genoemd, wordt het huishoudboekje van de overheid de maat genomen.

Ter illustratie: het bedrag van 15,5 miljard is vijf procent van de verplichtingen die de overheid is aangegaan. Het gaat dus om bedragen waarvan de overheid zich heeft verplicht deze te gaan besteden in de (nabije) toekomst. Zelfs als dat vijf procent van alle verplichtingen beslaat, is dat al snel een groot bedrag.

Zo ging het bij het ministerie van Volksgezondheid om 4,1 miljard euro aan coronagerelateerde verplichtingen waarvan de rechtmatigheid niet vast te stellen was. De miljarden gingen vorig jaar onder meer naar de GGD’s, testcapaciteit en ontwikkeling en aankoop van vaccins. De Rekenkamer schrijft: ,,Belangrijkste oorzaak is dat het ministerie niet kan bewijzen dat álle goederen en diensten waarvoor was betaald, echt geleverd zijn.” Dat was ook al het geval in 2020.

Ook bij de hersteloperatie van de toeslagenaffaire ging het mis volgens de Rekenkamer. Zo besloot het kabinet in december 2020 gedupeerden 30.000 euro te geven als compensatie. Daar lag namelijk geen wettelijke basis onder. Dit noemt de Rekenkamer dus ook onrechtmatig.

Bij Defensie draaide het om totaal 358,5 miljoen euro aan ‘fouten en onzekerheden’ bij het aangaan van verplichtingen. Het ministerie van Defensie heeft zelfs ‘fouten’ gemaakt bij aanbestedingen. Zo paste deze uitzonderingsprocedures toe, zonder ‘dat aan de voorwaarden daarvoor wordt voldaan of zonder dat voldoende te motiveren’.

Bovendien zegt de Rekenkamer zich extra zorgen te maken, omdat haastig gemaakte schulden of ingeboekte uitgaven voor de toekomst niet alleen bij corona voorkwamen. Ook in de nabije toekomst is dat een issue. Zo is Rutte 4 van plan veel geld te besteden, bijvoorbeeld aan klimaat en stikstof. ,,Er worden speciale fondsen opgericht en van grote sommen geld voorzien”, aldus de Rekenkamer. Ook is er ‘na lang bezuinigen fors meer geld voor Defensie’. ,,En via de EU worden ook steeds grotere speciale programma’s gestart die gefinancierd dienen te worden.” Ergo: het kabinet gaat veel geld uitgeven, terwijl over het voorbije jaar niet vast is komen te staan of dat wel goed terechtkomt.

In 2021 ging dit zozeer ‘mis’ dat je terug zou moeten naar 2008 om een ‘vergelijkbare overschrijding’ te vinden. Dat jaar brak de kredietcrisis uit, die later uitgroeide tot de bankencrisis. Bij de aankoop van Fortis/ABN AMRO, waarmee 23,3 miljard euro was gemoeid, kon ook de rechtmatigheid niet worden vastgesteld, omdat minister Wouter Bos van Financiën vooraf geen toestemming van het parlement had gevraagd, uit angst dat de overname zou uitlekken. Ook zoiets komt als onrechtmatig te boek te staan.

Ditmaal zat de pijn in het treffen van coronamaatregelen, de compensatieregelingen voor gedupeerden van de toeslagaffaire en onrechtmatige inkopen bij de Defensie, net als het niet tijdig informeren van de Tweede Kamer hierover.

Of het oordeel van de Rekenkamer nou gaat inslaan als een bom, valt te bezien. Toen vorig jaar harde kritiek kwam op het ministerie van Volksgezondheid bij de aankoop van testmateriaal, beschermingsmiddelen en de uitkering van zorgbonussen, vroeg minister Hugo de Jonge vooral begrip vanwege de haast. Soms ontbraken bonnetjes, soms werd de Kamer te laat geïnformeerd, soms werden testen gekocht, maar niet gecontroleerd of de beloofde aantallen wel geleverd waren. De Jonge toen: ,,Het was kopen wat je kopen kon.” Dat belanghebbenden niet tijdig waren geïnformeerd over uitgaven, wuifde het kabinet weg. 

Dat zat de Rekenkamer overigens niet lekker. Rutte zei later in een debat dat ‘één extra postzegel’ ministers veel onrechtmatigheden had kunnen besparen. De Rekenkamer schrijjft nu: ,,Daarmee bagatelliseerde de minister wel het democratische belang van de brief die in de envelop had moeten zitten. Bovendien was er 5 miljard euro mee gemoeid.”