Ton Sliphorst gaat onderzoeken hoe Veldhovenaren vroeger leefden: ‘We zien wel hoe lang we nodig hebben’

Dat de 67-jarige Sliphorst dit wetenschappelijk onderzoek juist in Veldhoven gaat uitvoeren, is geen toeval. Want na eenzelfde soort onderzoek in zijn geboorteplaats Den Bosch, waarmee hij vorig jaar promoveerde aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, was de nu al jaren in Veldhoven wonende Sliphorst benieuwd naar de bevindingen in zijn huidige woonplaats. ,,Het lijkt me gewoon interessant, een vergelijk tussen stad en dorp.”

De kiem voor die wens werd eigenlijk al gelegd toen hij nog docent geschiedenis was op het Veldhovense Anton van Duinkerkencollege, een voorloper van het huidige Sondervick. ,,Tussen 1984 en 1986 liet ik toen derde- en vierdejaarsleerlingen onderzoek doen in het streekarchief in Oirschot.” Ze voerden Veldhovense geboorte-, huwelijks- en sterftecijfers in uit de periode 1811-1840, met behulp van een programma dat Sliphorst zelf op zijn Commodore 64 had gemaakt. 

Die methodiek zou hij later ‘uitbouwen’ tot een veel groter en breder onderzoek in Den Bosch, dat in totaal twaalf jaar (!) heeft geduurd en waarop hij dus inmiddels is gepromoveerd. Op basis van wat officieel historische demografie heet, concludeerde Sliphorst dat sociale ongelijkheid invloed heeft op de overlevingskansen van mensen. ,,Dat was vroeger al zo, maar dat zie je nu eigenlijk nog steeds, zeker in deze coronatijd. Tegenwoordig zie je sowieso dat de levensverwachting van hooggeschoolden veel gunstiger is dan die van laaggeschoolden, zelfs ook zonder corona.”

In Den Bosch nam Sliphorst vijf verschillende deelbuurten in de binnenstad onder de loep.,,Den Bosch was lange tijd een ontzettend vieze stad, dat zag je ook terug in de sterftecijfers.” Die lagen in de chiquere hoofdstraten zoals bijvoorbeeld de bekende Hinthamerstraat stukken lager dan in de omliggende steegjes, waar arme gezinnen in vaak kleine huisjes woonden. ,,Wist je dat in de Bossche binnenstad pas in 1980 bijna 800 panden die op de Binnendieze loosden, op de riolering zijn aangesloten?”

Uit vooronderzoek weet Sliphorst inmiddels dat in Veldhoven tot grofweg 1900 driekwart van de kinderen ouder werd dan 10 jaar, een percentage dat in Den Bosch bij lange na niet werd gehaald. ,,Op zich niet zo gek”, vindt hij. ,,Want in een dorp had je natuurlijk veel minder intensieve bacteriologische vervuiling. In de stad zag je veel kindersterfte in de winter, daar was veel meer kans op verspreiding van bijvoorbeeld longziekten, ook door de smalle stegen en kleine huizen.”

Waar zijn Bossche onderzoek terugging tot 1814, wil Sliphorst in Veldhoven nog veel verder terug in de tijd. Dat is mogelijk omdat er al vanaf ongeveer 1650 genealogische gegevens bestaan van dorpen als Oerle, Zeelst en Meerveldhoven. Sliphorst maakt als basis gebruik van genealogische bestanden van twee Veldhovenaren: Tiny Leijten en de twee jaar geleden overleden Ad van Run.

Tiny Leijten beschikt over gegevens van bijna 14.000 personen uit de periode 1765-1921, terwijl Ad van Run in de loop der jaren bestanden heeft aangelegd van ruim 250.000 mensen uit Veldhoven, Meerveldhoven, Zeelst, Woensel en andere gemeenten tussen 1650 en 1920. ,,Echt gigantisch, wat zij bijeen hebben gebracht. Daar kun je al heel veel mee.”

Sliphorst vindt dat wetenschappers veel meer dan ze nu doen gebruik zouden moeten maken van de kennis en kunde van - vaak fanatieke - vrijwilligers die genealogische gegevens en ander historisch materiaal verkennen en in kaart brengen. ,,Archeologen werken ook altijd samen met amateurs, schatgravers die van groot belang zijn om te voorkomen dat bodemschatten verloren gaan. Daar kunnen wetenschappers een voorbeeld aan nemen, want die schatgravers zijn er ook op andere terreinen. Van samenwerking kunnen beide partijen veel opsteken.”

Zelf werkt Sliphorst voor het nieuwe onderzoek nauw samen met Erfgoedhuis Veldhoven, de vereniging die eerder dit jaar is ontstaan uit de stichtingen Zeelst Schrijft Geschiedenis, Historisch Oerle en Veldhoven-Dorp Historisch Bekeken. De historisch demograaf hoopt dat hij met behulp van vrijwilligers - die nog meer dan welkom zijn - een computerbestand te maken waarmee meer zicht wordt verkregen op de vroegere leefomstandigheden in Veldhoven. ,,Ik wil ook virtuele volkstellingen gaan maken, zodat je bij wijze van spreken weet wie in welk huis woonde, de sociale klassen van toen ontleden.”

Onderzoeken zoals die in Den Bosch en nu Veldhoven zeggen volgens Sliphorst ook iets over de verspreiding van ziekten. ,,Ziektes als tbc, cholera en de pest kennen wij hier gelukkig niet meer, maar dat is natuurlijk wel eens anders geweest. Wat we zouden kunnen en ook moeten leren, is dat we er serieuzer mee om moeten gaan”, vindt hij. ,,Kijk naar de lockdown in coronatijd: een paardenmiddel, maar het was nodig omdat een deel van de mensen vond dat de overheid hun vrijheid beperkte en niet kon toegeven dat het om de verspreiding van een virus ging. Als ons gezamenlijk gedrag gedisciplineerder geweest was, dan waren we afgelopen voorjaar al veel verder gekomen.”

Dat het Veldhovense onderzoek net als de Bossche voorganger weer twaalf jaar gaat duren, lijkt Sliphorst sterk. Met een lach: ,,Dat kan ik mijn vrouw niet aandoen. We zien wel hoe lang we nodig hebben. Die druk zit er niet op.”