Bezeten of geestesziek? De exorcist weet hoe het zit

Lijdt iemand aan een psychische ziekte of is toch sprake van bezetenheid door de duivel? Volgens de eigen richtlijnen van de katholieke kerk zou Frank As, de nieuwe pastoor van Veldhoven, eerst een arts of psychiater moeten raadplegen om die vraag te beantwoorden. Pas dan is voor hem de weg vrij om de duivel uit te drijven. 

Maar As zegt geen heil te zien in het oordeel van psychiaters. Hij is ervan overtuigd dat ze wel in wanen geloven, maar lachen om het fenomeen bezetenheid. De afgelopen anderhalf jaar voerde hij twee à drie keer per week een exorcisme uit in zijn voormalige kerk in Sint-Michielsgestel, maar voerde daarvoor nimmer overleg met een psychiater. Hij zegt wel op zoek te zijn naar een katholieke psychiater die bezetenheid door de duivel niet in twijfel trekt.

Richtlijnen
Bij navraag blijkt de handelwijze van pastoor As niet zo'n probleem te zijn voor de Katholieke Kerk Nederland, ondanks dat in de eigen richtlijnen staat dat eerst een arts of psychiater geraadpleegd moet worden. "Als mensen zelf met een bepaalde hulpvraag naar de kerk komen, hebben ze vaak een heel psychiatrisch traject doorlopen, maar hebben nog steeds klachten", zegt woordvoerder Anna Kruse van het secretariaat van de Katholieke Kerk Nederland in Utrecht. "Vaak lopen ze rond met vragen waar psychiaters geen antwoord hebben en waarvoor ze zelf ook geen verklaring kunnen geven. Ze vinden het vaak raar en tegelijkertijd beangstigend."

Waar is een bezetene dan aan te herkennen? "De persoon heeft een sterke reactie op het christelijk geloof. Hij kan de bijbel bijvoorbeeld letterlijk niet meer lezen", zegt de Hilversumse gelovige psychiater Bart Sonnenschein. Ook als iemand zich bezighoudt met dingen als satanisme kan dat volgens hem een aanwijzing zijn. 

Positieve invloed
Sonnenschein meent dat exorcisme een aanvulling kan zijn op een behandeling. "Ik denk dat weinig collega’s hiervoor openstaan, maar het gaat erom hoe de patiënt het beleeft. Ik ben een gelovige psychiater. Als er ruimte voor is bij een patiënt, kan ik iets over exorcisme zeggen. Ik kan dan wel een adres geven, maar de patiënt moet er zelf heen gaan." Naar eigen zeggen maakt Sonnenschein het ongeveer eenmaal per jaar mee in zijn praktijk dat iemand ook naar een exorcist gaat. "Het heeft een positieve invloed op de behandeling die de patiënt bij mij ondergaat. De klachten worden minder."

Voor de Vereniging tegen de Kwakzalverij is het echter klip en klaar: geen enkele zichzelf respecterende psychiater leent zich om vast te stellen dat sprake is van 'inwoning door een boze geest'. "Dit zijn toch Middeleeuwse praktijken?", zegt Michiel Hengeveld, bestuurslid van de vereniging en emeritus-hoogleraar psychiatrie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. "Het is een manier om met een boel hocus pocus iemand te beïnvloeden." Hij ziet weinig verschil tussen de handelingen van Jomanda, die in de jaren negentig van de vorige eeuw als genezend medium bekendheid verwierf en de exorcistische praktijken van de Katholieke Kerk. "Zo'n instituut heeft veel macht. Ze doen niet voor niets zo stiekem hierover."