‘Op zelfreflectie en empathisch vermogen wordt aan de top meestal niet geselecteerd’

Het leek de afgelopen weken over weinig anders meer te gaan: seksueel grensoverschrijdend gedrag. Popsterren, regisseurs, voetbalbestuurders, politici: verhaal na verhaal kwam naar buiten. Over hoe ondergeschikten, kandidaten of teamleden onder druk werden gezet. Over intimidatie en het ongevraagd sturen van dickpics. Al met al geen beste reclame voor mannen. Alle mannen? Nee, natuurlijk niet. Maar dat er toxische exemplaren tussen zitten - met name in de hogere regionen - dat werd weer eens pijnlijk duidelijk.

Over het waarom is de afgelopen weken veel geschreven. Deels is het een technologische kwestie. Met Whatsapp vervaagt snel de grens tussen zakelijke communicatie en privé. Met de smartphone heb je een berichtje of foto verstuurd voordat je goed hebt nagedacht over wat je eigenlijk aan het doen bent. 

Daarnaast spelen wellicht persoonskenmerken een rol: om de top van zo’n hiërarchie te bereiken moet je over het algemeen bereid zijn tot het gaatje te gaan, en een stevig gevoel van eigendunk hebben. Op zelfreflectie en empathisch vermogen wordt aan de top meestal niet geselecteerd.

Waar het wat mij betreft echter nog wat weinig over is gegaan: de veiligheid in de organisaties waar dergelijk wangedrag heeft kunnen plaatsvinden. Het zijn rotte appels, maar wellicht ligt het ook een beetje aan de mand. Voor één persoon die maanden- of jarenlang over grenzen kan gaan zijn er misschien wel honderd nodig die actief wegkijken - inclusief de leidinggevenden.

Een leider is ervoor verantwoordelijk dat het hele team zich psychologisch veilig voelt, schreef Simon Sinek ooit. Die psychologische veiligheid betekent dat iedereen op de werkvloer de vrijheid voelt voor zichzelf op te komen, fouten te maken, impopulaire dingen te zeggen en ongepast gedrag aan de kaak te stellen - zonder daarbij repercussies of baanverlies te hoeven vrezen. 

In een psychologisch veilige werkomgeving durf je in te grijpen wanneer je iemand iets ziet doen dat over de schreef gaat. In een onveilige omgeving kun je ‘loketten’ neerzetten tot je een ons weegt, maar zullen slachtoffers er niet op kunnen vertrouwen dat hun klacht serieus genomen wordt.

Grensoverschrijdend gedrag is niet alleen het product van een enkel roofdier, maar ook van een werkomgeving die zo’n roofdier niet corrigeert. Laat het dus in de nasleep van deze verhalen vooral ook dáárover gaan: psychologische veiligheid garanderen. Kun je die als leidinggevende niet bieden - omdat je jezelf niet kunt beheersen, of mensen in de organisatie die dat niet kunnen de hand boven het hoofd houdt - dan ben je wat mij betreft geen leider. Dan ben je vooral iemand die de baas wil spelen. 

Thijs Launspach is psycholoog en stressexpert. Hij schreef hierover de boeken Fokking druk (2018), Werken met millennials (2019) en Werk kan ook uit (2020).